Πληροφορίες
Ο Φρες είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Αποκορώνου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Απέχει 30 χιλιόμετρα από τα Χανιά και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 220 μέτρα. Η οικονομία του χωριού είναι αγροκτηνοτροφική, με κύρια προϊόντα το ελαιόλαδο, το κρασί και τα τυροκομικά προϊόντα.
Ιστορικά στοιχεία
Το χωριό αναφέρεται σε ιστόρημα του 1573, γραμμένο από τον Θεόδωρο Τρουλινό, το οποίο αναφέρει ότι το έτος 1571 έλαβε χώρα επιδρομή του κουρσάρου Ουλούτζ Αλή, στην οποία έκαψε τα χωριά Αλίκαμπος και Φονές. Συνέχισε την επιδρομή μέχρι το χωριό Φέγγη (το σημερινό Φρες), όπου οι κάτοικοι προέβαλαν ισχυρή αντίσταση. Το χωριό αργότερα αναφέρει ότι ονομάστηκε Φρες από μια σχολή καθολικών μοναχών (Φρέρηδων). Ο Στέργιος Σπανάκης αναφέρει ότι αυτή η πληροφορία πιθανότατα είναι λανθασμένη, καθώς το χωριό αναφέρεται με το όνομα Φρες στην απογραφή του 1577, ενώ επίσης ο Τζουζέπε Γκερόλα δεν κατέγραψε την ύπαρξη μονής των Φρέρηδων στην περιοχή. Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Fre, στην επαρχία Αποκορώνου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Fre με 30 προνομιούχους, αλλά δεν αναφέρεται στην απογραφή πληθυσμού, όπως και δεν το αναφέρει ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630. Το χωριό ήταν επίσης γνωστό ως Pomogna Juliani, από ένα μεγαλοκτηματία της περιοχής ονόματι Τζουλιάνη, αλλά τελικά επικράτησε το όνομα Φρες. Τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας παραμένουν σκοτεινά, λόγω της απουσίας πηγών. Ο συνοικισμός Κοτσοβίτσα συμμετείχε στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770, αλλά μετά την αποτυχία της επανάστασης, ο οικισμός καταστράφηκε και οι κάτοικοί του φονεύθηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις. Τον Φεβρουαρίου 1824, ο Χασάν Πασάς, εισέβαλε στον Αποκόρωνα και έκαψε τα χωριά της περιοχής. Στα υψώματα πάνω από το Φρε αιχμαλώτισε περίπου 400 χριστιανούς, τους οποίους πούλησε ως σκλάβους. Μετά την λήξη της επανάστασης, στο χωριό εγκαταστάθηκε αιγυπτιακό στρατηγείο. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Φρε ότι είχε 80 χριστιανικές και 1 τουρκική οικογένειες. Ο Μιχαήλ Χουρμούζης στο έργο του Κρητικά το 1842 το αναφέρει ως Φραι. Ο Φρες είχε κομβικό ρόλο στις επαναστάσεις του 19ου αιώνα εναντίων των Οθωμανών. Η επανάσταση του 1841 κηρύχθηκε στο Φρε από τον Χαιρέτη. Επίσης, η πρώτη ένοπλη σύγκρουση της επανάστασης του 1866 έλαβε χώρα στο Φρε, όταν ο Νικόλας Τζιτζικαλάκης πυροβόλησε και σκότωσε τον αιμοβόρο Χατζή Χουσεΐν Αγά των Πεμονίων. Το χωριό λόγο της κεντρικής του θέσεις γινόταν συχνά θέατρο συγκρούσεων σε αυτή την επανάσταση και πολλοί κάτοικοί του το εγκατέλειψαν. Επίσης, η επαναστατική επιτροπή του 1878 συνεδρίαζε στο Φρε όταν αποφασίστηκε η κήρυξη της επανάστασης. Το χωριό συμμετείχε και στην επανάσταση του 1895-1898, και ήταν έδρα της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής. Το 1881 ορίστηκε έδρα του δήμου Φρε, ενός από τους τέσσερις του Αποκόρωνα, και σύμφωνα με την απογραφή είχε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό, με 707 κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 842 κατοίκους και εξακολουθούσε να είναι πρωτεύουσα του ίδιου δήμου. Το 1913 και μέχρι το 1925 είναι έδρα του ομώνυμου αγροτικού δήμου. Το 1925 ορίστηκε έδρα της κοινότητα Φρε ,που διατηρείται μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση το 1997, όταν ορίστηκε έδρα του τότε δήμου Φρε. Το 2010 έγινε πάλι έδρα κοινότητας του δήμου Αποκορώνου. Δείτε: Κοινότητα Φρε Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, στον Β' ΠΠ, το χωριό βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, με αποτέλεσμα να καταστραφούν μερικά σπίτια και να σκοτωθούν δυο γυναίκες. Μια βόμβα έπεσε στην αυλή του ναού της Παναγίας, χωρίς όμως να σκάσει. Επίσης στο χωριό υπογράφηκε συμφωνία ΕΑΜ-ΕΟΚ ώστε να μην επιτραπεί η είσοδος στον Αποκόρωνα ανταρτών από άλλες περιοχές.
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Αξιοθέατα
Εντός του χωριού, στη συνοικία Κούκος, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου. Ο ναός στο παρελθόν ήταν τοιχογραφημένος, αλλά οι τοιχογραφίες του ήταν κατεστραμμένες στις αρχές του 20ού αιώνα. Λίγο έξω από τον συνοικισμό Κούκος, στην κορυφή μικρού βράχου, βρίσκεται ο ναός της Παναγίας, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Θεοτόκου. Ανήκει στον τύπο του μονόχωρου καμαροσκεπής ναού και στο εσωτερικό του φέρει σε ξεθωριασμένες τοιχογραφίες καλής τέχνης. Στη θέση Τσίσκο, και ανάμεσα σε ελαιώνα, βρίσκεται ο μικρός μονόχωρος ναός του Αγίου Γεωργίου, το εσωτερικό του οποίου είναι τοιχογραφημένο. Άλλος ένας ναός αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο βρίσκεται στην αγροτική έκταση ανάμεσα στα χωριά Φρες και Πεμόνια. Είναι και αυτός μονόχωρος καμαροσκεπής και στο εσωτερικό του φέρει κατά τόπους καλά διατηρημένες τοιχογραφίες. Στην περιοχή Σηφιανά βρίσκεται ο ναός της Παναγίας της Κοίμησης του 15ου αιώνα με σημαντικές τοιχογραφίες. Στην ίδια περιοχή είναι και σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου, που φέρει φθαρμένες τοιχογραφίες. O Ναός της Ευαγγελιστρίας έχει χαρακτηριστεί μνημείο που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας. Πρόκειται για ναό τρίκογχο με τρούλο, χαρακτηριστικό δείγμα νεώτερης εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής με αξιόλογο τοιχογραφικό διάκοσμο που έχει φιλοτεχνήσει ο Στυλιανός Καρτάκης μαθητής του Φώτη Κόντογλου. Επίσης, το αρχοντικό Μανουσακάκη έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο διότι έχει συνδεθεί με τους αγώνες του Κρητικού λαού ενάντια στην Τουρκική Κατοχή και αποτελεί σημείο αναφοράς και ιστορικής μνήμης των κατοίκων της περιοχής. Σήμερα στεγάζει το μουσείο του Φρε, το οποίο ασχολείται με τη γενεαλογία των οικογενειών του χωριού. Στο χωριό βρίσκεται επίσης η ιδιωτική πινακοθήκη του ζεύγους Γιαννουλάκη.
