Ο Αριστομένης, αναφερόμενος παλαιότερα ως το Μουσταφάπασα, είναι ημιορεινός οικισμός, ο οποίος υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Μεσσήνης, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Ο Αριστομένης βρίσκεται στα βορειοδυτικά από την έδρα του δήμου, την Μεσσήνη, από την οποία απέχει 23,5 περίπου χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 354 μέτρα και απέχει από τις ακτές του Κόλπου της Μεσσηνίας περίπου 18 χιλιόμετρα. Κοντά στον Αριστομένη βρίσκονται, προς τα βορειοδυτικά του η Χορεύτρα και η Πλατανόβρυση σε απόσταση 1,5 και 4,5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βόρειά του ο Κουτίφαρης σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων, προς τα ανατολικά του η Αετοφωλιά σε απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νοτιοανατολικά του τα Διόδια και η Στέρνα σε απόσταση 3 και 4 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νότιά του η Πελεκανάδα σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοδυτικά του το Μηλιώτι σε απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεσσήνης στη σύγχρονη εποχή, όσο και της Ανδρούσας κατά την μεσαιωνική εποχή και της Πυλίας κατά την μυκηναϊκή εποχή. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Το χωριό από την περίοδο της Α' Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Μουσταφά Πασά ή Μουσταφάπασα ή Μουσταφάμπασα (Mustafà Bassà), πιθανώς από το όνομα του πασά της περιοχής. Η σημερινή ονομασία του χωριού, η οποία χρησιμοποιείται πλέον, επίσημα από το 1871 ως σήμερα, δόθηκε στον οικισμό, ως απόδοση τιμής προς τον επώνυμο ήρωα Αριστομένη, αρχηγό των αρχαίων Μεσσηνίων κατά τον Β’ Μεσσηνιακό πόλεμο (685–668 π.Χ.). Το ίδιο όνομα έφερε και ο παλαιότερος Δήμος Αριστομένους, από το 1835 ως το 1912 (που καταργήθηκε για πρώτη φορά) και από το 1997 ως το 2010 (που καταργήθηκε για δεύτερη φορά). Ο οικισμός του Αριστομένη διατέλεσε, κατά χρονική σειρά, από το 1835 ως το 1842 και από το 1863 ως το 1912, έδρα του παλαιότερου ομώνυμου Δήμου Αριστομένους (1835–1912), στη συνέχεια της Κοινότητας Αριστομένους (1912–1997) και τέλος του νεότερου κατηργημένου Δήμου Αριστομένους (1997–2010).

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας ο οικισμός αναφερόταν, ως το Μουσταφά Πασά (Mustafà Bassà ή Mustafa Bassà). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό, στα τέλη του 17ου αιώνα και τις αρχές του 18ου αιώνα, αναφέρεται σε διάφορες ενετικές πηγές-απογραφές, ως οικισμός ο οποίος ανήκε στην επαρχία της Ανδρούσας (Territorio d'Androussa).

Νεότερη ιστορία

Τον 19ο αιώνα αναφερόταν ως Moustapha-pacha σύμφωνα με τον Pouqueville, το 1815, ο οποίος αναφέρει το χωριό στον κατάλογο με τα ονόματα των χωριών της Επαρχίας Ανδρούσας (γαλλικά: Éparchie d'Androusa), τα οποία ήταν εξαρτημένα στην επισκοπική έδρα που είχε ιδρυθεί στο Νησί (Nisi: η Μεσσήνη). Στη συνέχεια αναφέρεται επίσης ως Moustapha-Pacha, οικισμός της Επαρχίας Ανδρούσας (γαλλικά: Éparchie d'Androusa), που έμεναν σε αυτόν 20 οικογένειες με εκτιμώμενο σύνολο 89 κατοίκων, σύμφωνα με την απογραφή του 1829, που έγινε από την «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), τμήμα της γαλλικής αποστολής με την ονομασία Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), η οποία ήταν αποστολή εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών, υπό την αρχηγία του Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος στην Πελοπόννησο, μεταξύ των ετών 1828 και 1833, ενώ η πρώτη επίσημη ονομασία του χωριού, μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ήταν με το όνομα το Μουσταφάπασα.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 285 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Στα κυριότερα αγροτικά προϊόντα που παράγονται στην περιοχή του χωριού περιλαμβάνονται τα σύκα και οι ελιές.

Διοικητική ιστορία – Δημογραφικά

Παλαιός Δήμος Αριστομένους (1835–1840)

Το Μουσταφάπασα προσαρτήθηκε, το 1835, στον παλαιό Δήμο Αριστομένους. όπου και παρέμεινε ως και το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε για πρώτη φορά. Από το 1835 ως το 1842 και από το 1863 ως το 1912 ήταν έδρα του παλαιότερου Δήμου Αριστομένους. Τουλάχιστον από το 1835 ως το 1871, που μετονομάσθηκε, το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Μουσταφάπασα, ενώ από το 1871 ως σήμερα το χωριό αναφέρεται πλέον ως ο Αριστομένης. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, σαν Μουσταφάμπασα στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Αριστομένους της Επαρχίας Μεσσήνης με πληθυσμό 131 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Στην ίδια πηγή αναφέρεται ως «πρώην έδρα» του Δήμου Αριστομένους η Πολαίνα (σήμερα η Πλατανόβρυση) και ως «νυν έδρα» (το 1853) το χωριό Κουτήφαρι (σήμερα ο Κουτίφαρης). Στον Δήμο Αριστομένους προσαρτήθηκαν, επίσης το 1835, εκτός από το Μουσταφάμπασα και οι οικισμοί Λόι (τα Διόδια), Στρέφι, Σαμπάκαλφα (η Αετοφωλιά), Κουτήφαρης, Ζαπάντι (η Καρυόβρυση) και Δρογκάρι. Το 1840, με την ταυτόχρονη κατάργηση των δυο παλαιών Δήμων Λευκοθέας και Τομέως προσαρτήθηκαν και οι οικισμοί: Αβραμιόν, Ισμαήλ (το Δρακονέρι), Χαντζαλί (το Ξάγναντον), Χάστεμη (η Λευκοχώρα), Φιλιππάκι (το Φιλιππάκιον, καταργήθηκε το 1971), Νεοχώρι και Ξενοδοχείον (καταργήθηκε το 1845) από τον Δήμο Λευκοθέας, καθώς και οι οικισμοί Χαλβάτσο (το Κεφαλόβρυσο), Κουλουκάδα, Πολαίνα (η Πλατανόβρυση), Βούτενα (καταργήθηκε το 1897), Μάκραινα, Δάσος (καταργήθηκε το 1845) και Κατζούκα (καταργήθηκε το 1845) από τον Δήμο Τομέως. Το 1845 αποσπώνται από τον παλαιό Δήμο Ιθώμης και προσαρτώνται οι οικισμοί: Κυνηγός, Ξηροκάσι (το Παλαιόκαστρο), Ράδου (η Περδικόβρυση) και Πουλίτσα. Το 1889 προσαρτώνται οι οικισμοί Στέρνα και Χαμουζά (το Αμμουδερόν, καταργήθηκε το 1940), ενώ το 1897 προστίθενται στον παλαιό Δήμο Αριστομένους οι οικισμοί Ευαγγελίστρια (καταργήθηκε το 1951), καθώς επίσης η Άνω Βούτενα και η Κάτω Βούτενα, που προέκυψαν από την καταργούμενη τότε Βούτενα. Τέλος, το 1908, προσαρτώνται στον Δήμο Αριστομένους και οι οικισμοί Βελίκα και Χορεύτρα.

Κοινότητα Αριστομένους (1912–1997)

Το 1912 ο Αριστομένης προσαρτάται ως έδρα στην Κοινότητα Αριστομένους, στην οποία προσαρτήθηκαν επίσης οι οικισμοί Χορεύτρα, Χαμουζά, Ζαπάντι και Κουτήφαρης.

Πρώην Δήμος Αριστομένους (1997–2010)

Ο Αριστομένης παρέμεινε ως έδρα και οικισμός της Κοινότητας Αριστομένους, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», ο Αριστομένης υπήχθη ως έδρα στον κατηργημένο Δήμο Αριστομένους, ως το 2010. Ο πρώην δήμος Αριστομένους είχε 11 Δημοτικά Διαμερίσματα και συνολικό πληθυσμό 3.413 κατοίκους, με βάση την απογραφή του 2001, τα οποία με τους αντίστοιχους πληθυσμούς τους, ήταν:

Δ.δ. Αριστομένους: 620, (οικισμοί: Αριστομένης: 531, Χορεύτρα: 89) Δ.δ. Βουταίνης: 199, (οικισμοί: Άνω Βούταινα: 108, Κάτω Βούταινα: 37, Μάκρενα: 54) Δ.δ. Διοδίων: Διόδια: 359 Δ.δ. Κεφαλοβρύσου: 166, (οικισμοί: Κεφαλόβρυσο: 141, Κουλκάδα: 25) Δ.δ. Κουτίφαρη: Κουτίφαρης: 127 Δ.δ. Μάνεση: Μάνεσης: 409 Δ.δ. Πελεκανάδας: Πελεκανάδα: 312 Δ.δ. Πλατανόβρυσης: Πλατανόβρυση: 113 Δ.δ. Πουλιτσίου: 85, (οικισμοί: Πουλίτσι: 27, Περδικόβρυση: 58) Δ.δ. Στέρνας: 466, (οικισμοί: Στέρνα: 367, Αετοφωλιά: 99 Δ.δ. Στρεφίου: 557, (οικισμοί: Στρέφι: 527, Χρυσοφόρα: 30)

Δήμος Μεσσήνης (2011–σήμερα)

Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» ο Αριστομένης ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας η οποία συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης, και συγκεκριμένα ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Μεσσήνης. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αιπείας, Ανδρούσας, Αριστομένους, Βουφράδων, Ιθώμης, Μεσσήνης, Πεταλιδίου και της Κοινότητας Τρικόρφου. Ο σημερινός δήμαρχος του Δήμου Μεσσήνης, είναι ο Γεώργιος Αθανασόπουλος, ο οποίος εξελέγη στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2019. Ο Αριστομένης σήμερα εκτός από έδρα της Δημοτικής Ενότητας Αριστομένους είναι και έδρα της Τοπικής Κοινότητας Αριστομένους, στην οποία υπάγονται οι οικισμοί Σαρακίνα και Χορεύτρα. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 ο Δήμος Μεσσήνης έχει 23.482 κατοίκους, η Δημοτική Ενότητα Αριστομένους έχει 2.459 κατοίκους, η Τοπική Κοινότητα Αριστομένους έχει 372 κατοίκους και ο Αριστομένης, ως οικισμός, έχει 285 κατοίκους.

Δημοτική Ενότητα Αριστομένους

Σήμερα η Δημοτική Ενότητα Αριστομένους του Δήμου Μεσσήνης, έχει με βάση την απογραφή του 2011, 2.459 μόνιμους κατοίκους και περιλαμβάνει 11 τοπικές κοινότητες, με 19 συνολικά οικισμούς:

Τοπική Κοινότητα Αριστομένους, με 372 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 3 οικισμούς: Ο Αριστομένης: 285, η Σαρακίνα: 24 και η Χορεύτρα: 63 Τοπική Κοινότητα Βουταίνης, με 88 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 3 οικισμούς: Η Άνω Βούταινα: 49, η Κάτω Βούταινα: 12 και η Μάκρενα: 27 Τοπική Κοινότητα Διοδίων, με 311 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Τα Διόδια Τοπική Κοινότητα Κεφαλοβρύσου, με 109 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Το Κεφαλόβρυσον: 98 και η Κουλκάδα: 11 Τοπική Κοινότητα Κουτίφαρη, με 75 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Ο Κουτίφαρης Τοπική Κοινότητα Μάνεση, με 312 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Ο Μάνεσης Τοπική Κοινότητα Πελεκανάδας, με 204 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Η Πελεκανάδα Τοπική Κοινότητα Πλατανόβρυσης, με 84 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Η Πλατανόβρυση Τοπική Κοινότητα Πουλιτσίου, με 29 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Η Περδικόβρυση: 18 και το Πουλίτσιον: 11 Τοπική Κοινότητα Στέρνας, με 408 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Η Αετοφωλιά: 84 και η Στέρνα: 324 Τοπική Κοινότητα Στρεφίου, με 467 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Το Στρέφιον: 440 και η Χρυσοφόρα: 27

Κτίρια - αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και τα κτίρια του Δημοτικού Σχολείου και του Γυμνασίου-Λυκείου του Αριστομένη, υπάρχει επίσης η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, η οποία υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας.

Θαλαμωτός τάφος στον Αριστομένη

Κοντά στον Αριστομένη, στην θέση Τρανή Συκιά ανασκάφηκε, το 1996, θαλαμωτός μυκηναϊκός λαξευτός τάφος, ο οποίος εντοπίστηκε αρχικά το 1988, κατά τη διαμόρφωση επαρχιακού-αγροτικού δρόμου με εκσκαφέα. Ο εκσκαφέας αυτός προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στον τάφο, αλλά παράλληλα αποκαλύφθηκε και ένας πήλινος σφαιρικός αμφορέας, με διακόσμηση από καστανέρυθρες εξίτηλες ταινίες και κρεμαστό φυτικό κόσμημα, παρατακτικώς επαναλαμβανόμενο στο σώμα του αγγείου, το οποίο χρονολογήθηκε περί την ΥΕΙΙΙΓ περίοδο. Ο τάφος, ως την ανασκαφή του το 1996, είχε καλυφθεί με επιχωματώσεις. Ο θαλαμωτός τάφος, είναι λαξευμένος στο υπόλευκο, μαλακό φυσικό έδαφος και περιλαμβάνει διάδρομο, μήκους 8,40 μέτρων και πλάτους 0,90-1,05 μέτρου, με μεγάλη κλίση προς την είσοδο του τάφου. Ο θάλαμος του τάφου είναι σχεδόν κυκλικός με διάμετρο 2,30 μέτρα και σχετικά ανώμαλα τοιχώματα, ενώ στο στόμιό του, σώζεται μέρος της ξερολιθιάς. Όπως διαπιστώθηκε, το μηχάνημα εκσκαφής είχε εισχωρήσει και κάτω από το δάπεδο του θαλάμου, προκαλώντας επίσης μεγάλη καταστροφή. Στο δυτικό τοίχωμα του θαλάμου εντοπίστηκε αβαθής λάκκος ανακομιδής, με πολλά οστά και αρκετά όστρακα, ενώ στα υπόλοιπα αρχαιολογικά ευρήματα περιλαμβάνονται φακοειδής σφραγιδόλιθος από γυαλί, ανάγλυφα πλακίδια από υαλόμαζα, καθώς και χρυσά ορθογώνια επικαλύμματα με ανάγλυφη παράσταση διπλού ναυτίλου.

Δείτε επίσης

Μεσσήνη Δήμος Μεσσήνης Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Αριστομένους

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700), Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Γεωργία Χατζή - Σπηλιοπούλου, «Αρχαιολογικόν Δελτίον, Νο 43» (1988), σελ. 144. Ξένη Αραπογιάννη, «Αρχαιολογικόν Δελτίον, Νο 51» (1996), σελ. 190. Θεόδωρος Στρατηγόπουλος, «Διοικητικές διαιρέσεις του Ελληνικού Κράτους (1828-2011). Από το Μουσταφάπασα στον Αριστομένη, από το Νησί στη Μεσσήνη και από τον Όθωνα στον "Καλικράτη": Μεταβολές στο νομό Μεσσηνίας και στα χωριά της ευρύτερης περιοχής της δημοτικής ενότητας Αριστομένη», (μελέτη), Διόδια 2014, (αναφορά – σύνδεση με την μελέτη: Από το Μουσταφάπασα στον Αριστομένη), από την ιστοσελίδα του Γυμνασίου Αριστομένη.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Μεσσήνης, από την ιστοσελίδα: www.messini.gr του Δήμου Μεσσήνης. Αριστομένης Μεσσηνία: Θαλαμοειδής τάφος 12/04/2016, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος". Επιτυχία ομάδας μαθητών του Γυμνασίου Αριστομένη, 22/06/2018, από την ιστοσελίδα του Γυμνασίου Αριστομένη. Διάκριση του Γυμνασίου Αριστομένη στην Ρομποτική, 21/06/2018, από την ιστοσελίδα: messinia24.gr του ΜΜΕ της Μεσσηνίας "messinia24".