Η περιοχή Ευωνύμεια, γνωστή και με τη μεσαιωνική της ονομασία Τράχωνες, καθώς και με τη σύγχρονη καθομιλουμένη ονομασία Άνω Καλαμάκι, είναι ιστορικός οικισμός, και σύγχρονη γειτονιά εντός του Δήμου Αλίμου στο Νότιο Τομέα της Αθήνας . Η περιοχή παρουσιάζει μερικά από τα πρώτα ευρήματα αστικής ανάπτυξης στην Ευρώπη, με αρχαιολογικούς χώρους που υποδεικνύουν ανάπτυξη από τη Νεολιθική, και Εποχή του Χαλκού. Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα περιλαμβάνουν Πρωτοελλαδικούς οικισμούς, εκτεταμένες εργαστήριακές εγκαταστάσεις Μυκηναϊκής εποχής, αρχαίο θέατρο της Κλασικής εποχής, και Παλαιοχριστιανικούς και Βυζαντινοούς ναούς. Μερικά από τα πρώτα και καλύτερα διατηρημένα δείγματα Αθηναϊκής Γεωμετρικής κεραμικής έχουν αποδοθεί στο εργαστήριο Τραχώνων, τα οποία παρουσιάζονται σε συλλογές μουσείων, συμπεριλαμβανομένου δύο κρατήρων στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Ετυμολογία

Το όνομα Ευωνύμεια διασωζεται στα Ἐθνικά, το μέγα γεωγραφικό λεξικό του 6ου αιώνα μ.Χ. από το συγγραφέα Στέφανο Βυζάντιο. Ο Στέφανος αποδίδει το τοπωνύμιο στον Ευώνυμο της Ελληνικής μυθολογίας -γιου της Γαίας με τον Ουρανό ή τον Κηφισό. Εναλλακτική ερμηνεία για την προέλευση του ονόματος είναι ότι αναφέρεται στο θάμνο Ταφλάνι (Euonymus europaeus). Η μεσαιωνική ονομασία Τράχωνες προέρχεται από την ελληνική λέξη τραχώνι, που σημαίνει βράχος. Η σύγχρονη καθομιλουμένη ονομασία Άνω Καλαμάκι αναφέρεται στη σύγχρονη διοικητική ένωση των Ευωνυμέων με τον παραθαλάσσιο οικισμό του Καλαμακίου για το σχηματισμό του σύγχρονου Δήμου Αλίμου.

Ιστορία

Συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή της περιοχής δεν έχει διεξαχθεί, αλλά πολλά κατασκευαστικά έργα κατά τη διάρκεια εντατικής αστικής ανάπτυξης κατά το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα, οδήγησαν σε σημαντικές ανακαλύψεις, ρίχνοντας φως στο ιστορικό χρονοδιάγραμμα του οικισμού.

Προϊστορικη και Πρωτοελλαδική Περίοδος

Οι λόφοι των Ευωνυμέων, μαζί με το Ακρωτήρι Ελληνικού στον Άγιο Κοσμά (Κωλιάς Άκρα) 4 χμ νοτιοδυτικά, είναι οι δύο περιοχές της Αττικής με τα πιο σημαντικά ευρήματα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού (περίπου 3000 π.Χ.). Κεραμικά, και εργαλεία οψιανού που βρέθηκαν και στις δύο τοποθεσίες δείχνουν στενούς δεσμούς των οικισμών με τους νησιοτικούς οικισμούς του Κυκλαδικού Πολιτισμού. Ο οψιανός των ευρημάτων από τα Ευωνύμεια έχει αναγνωριστεί ως προερχόμενος από το νησί της Μήλου. Η ομοιότητα των ευρημάτων στον Άγιο Κοσμά και στα Ευωνύμεια αναφέρεται ως ένδειξη ότι οι δύο οικισμοί συνδέονταν λειτουργικά, ενδεχομένως ως παράκτιοι και χερσαίοι οικισμοι της ίδιας κοινότητας. Τα πρώτα σημάδια προϊστορικης εγκατάστασης στα Ευωνύμεια αναγνωρίστηκαν τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 στην θέση Κοντοπήγαδο, όπου εντοπίστηκε Νεολιθική τοιχοποιία γύρω από ένα μικρό λόφο ύψους 6 μέτρων κατά τη διάρκεια εργασιών επέκτασης της λεωφόρου Βουλιαγμένης. Το 2012, προϊστορικές οχυρώσεις, οι οποίες αναμένουν χρονολόγηση, αναγνωρίστηκαν στην κορυφή του λόφου Πανί (τω Πανί=του Πάνα), το υψηλότερο σημείο στα Ευωνύμεια. Χιλιάδες δείγματα εργαλείων οψιανού βρέθηκαν τόσο στο Κοντοπήγαδο, όσο και στο Πανί. Ανασκαφές σε εργοτάξια δίπλα στο λόφο Κοντοπήγαδο τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, οδήγησαν στην ανακάλυψη Πρωτοελλαδικού οικισμού (της τρίτης χιλιετίας π.Χ.), και ενός υπερκείμενου Μυκηναϊκού συγκροτήματος που χρονολογείται από την Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ και Υστεροελλαδική ΙΙΙΓ περίοδο (περίπου 1300 π.Χ.). Το 2006, οι εργασίες για το σταθμό Αλίμου του Μετρό, 300 μέτρα νότια του λόφου, έφεραν στο φως ένα μεγάλο εργαστηριακό συγκρότημα από την ίδια εποχή με εγκαταστάσεις παραγωγής κεραμικών, συμπεριλαμβανομένου ενός κλιβάνου και αγγειοπλαστικού τροχού. Αυτό το εργαστήριο περιελάμβανε υδραυλικές εγκαταστάσεις με φρεάτια και αγωγούς νερού για την επεξεργασία του λιναριού σε κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα για την παραγωγή επιτραπέζιων ειδών, και για τα πανιά και τα σχοινιά των μυκηναϊκών πλοίων. Συνολικά, το μυκηναϊκό συγκρότημα στο Κοντοπήγαδο, 5 χλμ νότια των Μυκηναϊκων ανακτόρων στην Ακρόπολη των Αθηνών, είναι ένα από τα μεγαλύτερα στο είδος του, και πιστεύεται ότι είχε στενές σχέσεις με την κεντρική Μυκηναϊκη αρχή στην Αθήνα. Πιθανόν το εργαστήριο στο σταθμό Αλίμου να ευθύνεται για τον εφοδιασμό των πανιων και των σχοινιων για τα 50 πλοία που λέγεται οτι συνεισέφερε η Αθήνα στον Τρωικό πόλεμο.

Γεωμετρική Περίοδος

Κατά την Γεωμετρική εποχή των Ελληνικών «σκοτεινών αιώνων» (10ο εως 8ο αιώνα π.Χ.), η περιοχή συνεχίζει να κατοικείται, με αξιοσημείωτη παραγωγή κεραμικών προϊόντων από το Εργαστήριο Τραχώνων. Τα κύρια ευρήματα Γεωμετρικής εποχής στα Ευωνύμεια συγκεντρώνονται 500 μέτρα προς τα δυτικά των Μυκηναϊκών εγκαταστάσεων στο Κοντοπήγαδο, σε λόφο δίπλα στο ρέμα Τραχώνων στο κτήμα Γερουλάνου, όπου ο οικισμός ήταν προστατευμένος από Γεωμετρικά οχυρωματικά έργα. Γεωμετρικοί τάφοι, και κεραμικά βρέθηκαν στο κτήμα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι σε αντίθεση με την Αθήνα και τις γειτονικές κοινότητες, τα Ευωνύμεια και η Ανάβυσσος είχαν την ιδιαιτερότητα της αποτέφρωσης ως την κύρια τελετή ταφής την περιόδο αυτή. Παρα ταυτά, οι τελετουργικοί κρατήρες του 8ου αιώνα π.Χ. που αποδίδονται στο εργαστήριο Τραχώνων χρησιμοποιοντουσαν σε τάφους ανά τη Γεωμετρική Ελλάδα, και θεωρούνται από τα καλύτερα δείγματα που έχουν ανακαλυφθεί της Αθηναϊκής Γεωμετρικής κεραμικής. Το 1914, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης απέκτησε δύο δείγματα, που εκτίθενται στη συλλογή Ελληνικής και Ρωμαϊκής τέχνης.

Κλασική Περίοδος: Δῆμος Εὐώνυμος

Η περιοχή έχει αναγνωριστεί ως η τοποθεσία του αρχαίου δήμου Ευωνύμου το 1975, όταν κατασκευαστικές εργασίες έφεραν στο φως ένα θέατρο του 4ου αιώνα π.Χ., με μια επιγραφή στο θεό Διόνυσο προσδιορίζοντάς το ως το Θέατρο Ευωνύμου, προηγουμένως γνωστό μόνο από αρχαίες πηγές ως ένα από τα δημοτικά θέατρα της Αθήνας. Το θέατρο Ευωνύμου κατασκευάστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. (καθιστώντας το ένα από τα αρχαιότερα δημοτικά θέατρα) από μάρμαρο των λατομείων Υμηττού. Είχε εκτιμώμενη χωρητικότητα 2000-3000 θεατών, και είναι μοναδικό μεταξύ αρχαίων θεάτρων στον Ελλαδικό χώρο λόγω του ορθογωνίου σχήματος της ορχήστρας του. Δύο ακέφαλα αγάλματα του Διονύσου βρέθηκαν στο χώρο του Θεάτρου, και μαζί με την πρόσφατη ανακάλυψη Διονυσιακών απεικονίσεων σε ερυθρόμορφα αγγεία στην περιοχή, και προκλασικά ευρήματα από τη θέση Κοντοπήγαδο πήλινων κεφαλών Μαινάδων (λυσσαλέες συνοδοί του Διονύσου), υποδεικνύουν μια πιθανώς μακρά σχέση των Ευωνυμέων με τη λατρεία του Διονύσου. Από το Δήμο περνούσε η Αστική Οδός, κεντρικός αρχαίος δρόμος που συνέδεε την κύρια πόλη της αρχαίας Αθήνας με το ναό στο Σούνιο, και τα σημαντικά ορυχεία αργύρου στο Λαύριο. Υπολείματα της Αστικής Οδού έχουν βρεθεί σε πολλαπλές θέσεις κατά μήκος της σύγχρονης Λεωφόρου Βουλιαγμένης, τοποθετώντας την αρχαία οδό δίπλα στις πιο σημαντικές εγκαταστάσεις του Ευωνύμου. Οι παλιές Μυκηναϊκές υδραυλικές εγκαταστάσεις στη θέση Κοντοπήγαδο (300 μέτρα βορειοανατολικά του θεάτρου) επιδεικνύουν συνεχόμενη χρήση και κατά την κλασική εποχη. Το νερό που διέρρεε τις εγκαταστάσεις από το ρεύμα Τραχώνων και όμορα πηγάδια χρησιμοποιούντω κυρίως για τη γεωργία, την κτηνοτροφία, και την οικοτεχνία. Ο λόφος με γεωμετρική οχύρωση εντός του κτήματος Γερουλάνου 300 μέτρα βορειοδυτικά του θεάτρου πιστεύεται ότι ήταν ο τόπος των Ακρόπολης Ευωνύμου. Το 2003, οι εργασίες στο σταθμό του Μετρό Αργυρούπολης (1,5 χιλιόμετρα νότια του θεάτρου) έφεραν στο φως ένα νεκροταφείο στη θέση Χασάνι, με περισσότερους από 150 τάφους που χρονολογούνται από τον 7ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., και επιγραφές από τις οποίες προσδιορίζεται ως το νεκροταφείο του δήμου Ευωνύμου. Συνολικά, αυτά τα ευρήματα τοποθετούν τον κλασικό Δῆμο Εὐώνυμον στην ίδια περιοχή με τους πρώιμους οικισμούς στα Ευωνύμεια, και ενδεχομένως ιστορική συνέχεια των κοινοτήτων αυτών.

Ο Εὐώνυμος καθορίστηκε ως ένας από τους 139 δήμους της Αθηναϊκής Δημοκρατίας με τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη. Αποτελούσε τον αστικό δήμο της Ερεχθηίδος φυλής, η πρώτη στην ιεραρχία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο δήμος συνεισέφερε 10 βουλευτές (αυξήθηκαν σε 12 το 306 π.Χ.) στην 500-μελή Βουλή των Αθηνών, και ως εκ τούτου ήταν ένας από τους μεγαλύτερους δήμους της Αθήνας. Αρκετοί Ευωνυμείς υπήρξαν αξιοσημείωτες στρατιωτικές προσωπικότητες στην κλασική Αθήνα, μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν και αιρετοί των αξιωμάτων Ναυάρχου, και Στρατηγού.

Μεσαίωνας: Οικισμός Τράχωνες

Τα Ευωνύμεια παρήκμασαν στα ελληνιστικά χρόνια όπως και η υπόλοιπη Αθήνα. Σε κάποιο σημείο του μεσαίωνα, το όνομα του οικισμού αλλάζει σε Τράχωνες. Παρά την κάμψη, η κοινότητα διατηρείται καθ' όλη την παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρούν τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής των Αγίων Απoστόλων (περίπου 7ο-9ο αιώνα μ.Χ.) που βρίσκονται εντός του προαυλίου της σύγχρονης Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής, 200 μέτρα βορείου του θεάτρου Ευωνύμου. Κατά τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα, η Αθήνα κατακτήθηκε από ιππότες της τέταρτης Σταυροφορίας, οι οποίοι ιδρύουν το Σταυροφορικό κράτος του Δουκάτου των Αθηνών τον 13ο αιώνα μ.Χ.. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, παρά τη Ρωμαιοκαθολική πίστη του Φραγκικού άρχοντα της Αθήνας Όθων ντε Λα Ρος, κατασκευάστηκε η Ορθόδοξη Εκκλησία των "Εισοδίων της Θεοτόκου Τραχώνων", 300 μέτρα δυτικά του θεάτρου Ευωνύμου. Η εκκλησία αυτή βρίσκεται σήμερα σε λειτουργία εντός των χώρων του κτήματος Γερουλάνου, καθιστώντας την μία από τις παλαιότερες εκκλησίες σε συνεχή λειτουργία στην περιοχή των Αθηνών. Μετά την εισβολή στην Ελλάδα των Οθωμανών, η περιοχή των Τραχώνων μετατράπηκε σε τσιφλίκι, και διοικείτω σύμφωνα με το Οθωμανικό φεουδαρχικό σύστημα, με τον ντόπιο πληθυσμό ως κολίγοι. Ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου φαίνεται να παραμένει το κέντρο της κοινωνικής ζωής της περιοχής καθ' όλους τους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας.

19ος και 20ος αιώνας

Η πρώτη σύγχρονη γραπτή αναφορά του τοπωνυμίου Τράχωνες εμφανίζεται λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση σε φορολογικά μητρώα των χωριών της Αττικής του 1820, ενώ η θέση του οικισμού (που αντιστοιχεί στην περιοχή των Ευωνυμέων) εμφανίζεται σε χάρτες του 19ου αιώνα, όπως στο χάρτη της Αττικής του 1815 από τον Σκωτσέζο χαρτογράφο John Thomson, καθώς και σε χάρτη του 1881 του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Κατά τη διάρκεια των προηγουμένων ετών, το τσιφλίκι των Τραχώνων, που αντιστοιχούσε σε μεγάλο μέρος των σημερινών νοτίων προαστίων, πωλήθηκε στον Μουφτή Χαμζά, μουσουλμανικού θρησκευτικού ηγέτη των Αθηνών του 18ου αιώνα. Αρχεία δείχνουν ότι το φέουδο είχε ένα μικρό πληθυσμό ακτημόνων αγροτών, ενώ η κυριότητα μεταβιβάζεται μέσω των απογόνων του μουφτή. Το 1912, ο οικισμός των Τραχώνων εντάχθηκε στο Δήμο Αθηναίων, ενώ το κτήμα πωλήθηκε το 1918 από το Ελληνικό Δημόσιο προς την οικογένεια Γερουλάνου έναντι 680.000 δραχμών. Το 1952, μεγάλο μέρος του κτήματος απαλλοτριώνεται από αγρόκτημα σε οικόπεδα, συμπεριλαμβανομένων και εκτάσεων για τη δημιουργία του Διεθνούς Αεροδρομίου Ελληνικού. Αυτό οδηγεί σε ταχεία αστικοποίηση των Ευωνυμέων ακολουθόντας την επέκταση της Ελληνικής πρωτεύουσας, καθώς και στη δημιουργία της συνοικιακής γειτωνιάς που συνιστά σήμερα η περιοχή. Το 1968 ιδρύεται ο σύγχρονος Δήμος Αλίμου με τη διοικητική συνένωση της κοινότητας των Τράχώνων με την παράκτια κοινότητα του Καλαμακίου, 2,5 χιλιόμετρα δυτικά, εισάγοντας τον όρο Άνω Καλαμάκι για την αναφορά στην περιοχή των Ευωνυμέων.

Γεωγραφία

Η γειτονιά οριοθετείται χονδρικά από τις σύγχρονες λεωφόρους Βουλιαγμένης στην Ανατολή, Ιωνίας στο Βορρά και Δύση, και Αλίμου στο Νότο, και περιλαμβάνει το σταθμό «Άλιμος» του Μετρό της Αθήνας. Η περιοχή είναι βραχώδης, χαρακτηριστικό που της έδωσε τη μεσαιωνική της ονομασία (από την Ελληνική λέξη "τραχώνι"). Τα κύρια φυσικά χαρακτηριστικά των Ευωνυμέων είναι μικροί ασβεστολιθικοί λόφοι, ο μεγαλύτερος των οποίων ο λόφος Πανί, και το ρεύμα Τραχώνων που απορρέει από τις δυτικές πλαγιές του Υμηττού, μέσω των Ευωνυμέων, στο Σαρωνικό κόλπο στην παραλία Αλίμου. Ο Υμηττός στην Ανατολή είναι ο κυρίαρχος φόντος, ορατός από τις περισσότερες γειτονιές της περιοχής.

Κοινότητα

Τα Ευωνύμεια είναι σε μεγάλο βαθμό συνοικιακή περιοχή, με μικρά καταστήματα και επιχειρήσεις κατά μήκος των λεωφόρων Ιωνίας, Δωδεκανήσου, Θεομήτορος, και Βουλιαγμένης. Ο κεντρικός δημόσιος χώρος της κοινότητας εκτείνεται κατά μήκος της πορείας του ρέματος Τραχώνων, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου ρέει σήμερα υπογείως. Την περιοχή αυτή απαρτίζει πάρκο στην πλατεία Καραϊσκάκη, το οποίο περιλαμβάνει την «Κλούβα» (δημόσιο υπαίθριο γήπεδο μπάσκετ), και δημοτικό αμφιθέατρο, όπου και λαμβάνουν χώρα οι μεγάλες εκδηλώσεις της κοινότητας. Ως προέκταση του πάρκου είναι μεγάλο σχολικό συγκρότημα με δύο δημόσια δημοτικά σχολεία, καθώς και το 2ο Λύκειο Αλίμου. Δίπλα από το σχολικό συγκρότημα είναι το Δημοτικό Κλειστό Γυμναστήριο χωρητικότητας 350 καθήμενων θεατών, που αποτελεί έδρα των τριών τοπικών ομάδων Μπάσκετ Ένωση Τραχωνών-Δία, Α.Λ.Φ. Αλίμου, Α.Ο. Καλαμακίου, και της ομάδας Βόλεϊ Τραχώνων. Κατά μήκος του ίδιου άξονα, δίπλα στο κτήμα Γερουλάνου είναι το Γήπεδο Τραχώνων, η έδρα της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας Α.Ο. Τράχωνες Αλίμου.

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Αλίμου