Για συνώνυμο οικισμό δείτε το λήμμα: Πρώτη (Αποσαφήνιση)

Η Πρώτη είναι οικισμός του Νομού Σερρών στον Δήμο Αμφίπολης, κτισμένος στους πρόποδες του Παγγαίου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 1.176 κατοίκους. Είναι γνωστή ως η γενέτειρα του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας και πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή αλλά και ως χώρος των πρώτων γενικευμένων αιματηρών επιθέσεων γηγενών εναντίον προσφύγων στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ιστορία

Ανάμεσα στην Πρώτη και την Κορμίστα αναζητείται η θέση του αρχαίου Δομίρου, που στα ρωμαϊκά οδοιπορικά αναφέρεται ως σταθμός Domeros της Εγνατίας οδού, ο οποίος απείχε 13 ρωμαϊκά μίλια (= περίπου 19 χλμ.) από την Αμφίπολη. Στην Πρώτη είχαν βρεθεί παλιότερα εντοιχισμένες διάφορες επιγραφές, προερχόμενες πιθανώς από κάποια κοντινή αρχαιολογική θέση. Ανάμεσα σε αυτές υπήρχε και μια πολύ ενδιαφέρουσα λατινική επιγραφή, η οποία μνημονεύει τους κατοίκους (vicani) δύο κωμών (vici) της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων αναφέροντάς τους ως Montani και Suritani. Επί Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Κιούπκιοϊ που στα τουρκικά σημαίνει «χωριό των πιθαριών», προφανώς λόγω των πολλών πιθαριών (κιούπια) που βρέθηκαν εκεί εξαιτίας της ανεπτυγμένης κεραμοποιίας. Μετονομάστηκε σε Φυλίς το 1919 και σε Πρώτη το 1927. Τον Νοέμβρη του 1924 έλαβαν χώρα στο Κιούπκιοϊ αιματηρά γενικευμένα επεισόδια που προκάλεσαν την πρώτη μεγάλη συζήτηση στη Βουλή για το προσφυγικό. Οπλισμένες ομάδες γηγενών του Κιούπκιοϊ «ετραυμάτισαν 17 πρόσφυγας, το πλείστον γυναίκας, πυρπολήσαντες τας σκηνάς, τους σταύλους, τους αχυρώνας, λεηλατήσαντες και τας αποσκευάς…». Οι γηγενείς χωρικοί από το Κιούπκιοϊ επιτέθηκαν στους πρόσφυγες, η σύγκρουση γρήγορα κλιμακώθηκε και πολλοί τραυματίστηκαν. Παρότι οι πρόσφυγες αποχώρησαν και κατέφυγαν στο γειτονικό χωριό Ροδολίβος, οι γηγενείς κατέστρεψαν τον προσφυγικό συνοικισμό βανδαλίζοντας και καίγοντας προσφυγικές κατοικίες.

Γεωγραφικά στοιχεία

Είναι χτισμένη στους πρόποδες του βουνού και από τη βόρεια πλευρά του, σε υψόμετρο 310 μέτρα. Στα νοτιοδυτικά βρίσκεται το χωριό Ροδολίβος, στα βορειοδυτικά το χωριό Αγγίστα και στα βορειοανατολικά η Νέα Μπάφρα. Από τα αστικά κέντρα της περιοχής απέχει 50 χλμ. από τις Σέρρες, 27 χλμ. από τη Δράμα, 50 χλμ. από την Καβάλα και 125 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.

Σύλλογοι

Στην Πρώτη εδρεύει ο ποδοσφαιρικός σύλλογος του Άρη Πρώτης. Την περίοδο 2023-24 αγωνιζόταν στην Β΄ Κατηγορία της ΕΠΣ Σερρών. Επίσης λειτουργεί Σύλλογος Γυναικών, Ορειβατικός Σύλλογος και ο Σύλλογος Φιλόμουσων «Η Πρόοδος».

Αξιοθέατα

Αξιοθέατα στην Πρώτη αποτελούν το άγαλμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού καθώς και η πατρική οικία του, η οποία λειτουργεί και ως μουσείο, το καπνομάγαζο στο κέντρο της πόλης, το Λαογραφικό Μουσείο Χαγιάτι Λαδιά, το αγίασμα του Αγίου Γεωργίου, το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με το καμπαναριό της, καθώς και η Ιερά Μονή της Αναλήψεως που βρίσκεται στις παρυφές του Παγγαίου Όρους.

Προσωπικότητες

Γεννήθηκαν στην Πρώτη Άγγελος Αγγελούσης, Έλληνας βουλευτής και υπουργός Φιντίας Βελλίκης, Έλληνας βουλευτής Γιώργος Γεωργούλας, Έλληνας βουλευτής και δήμαρχος Σερρών Χρήστος Γκοβέτας, Έλληνας τραγουδιστής και δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Αχιλλέας Καραμανλής, Έλληνας βουλευτής και υπουργός Γεώργιος Καραμανλής, Έλληνας δάσκαλος και Μακεδονομάχος Κωνσταντίνος Καραμανλής, Έλληνας βουλευτής, υπουργός, Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γεώργιος Μούτσιος, Έλληνας βουλευτής και υπουργός Δημήτρης Ρίζος, Έλληνας δημοσιογράφος και εκδότης Κατάγονται από την Πρώτη Κώστας Αλ. Καραμανλής, Έλληνας Βουλευτής, Υπουργός και Πρωθυπουργός Κώστας Αχ. Καραμανλής, Έλληνας Βουλευτής και Υπουργός

Παραπομπές

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Η ιστορία της Πρώτης Σερρών και της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου.