Ο Άγιος Νεκτάριος ή Νεκτάριος Πενταπόλεως ή Νεκτάριος Αιγίνης, κατά κόσμον Αναστάσιος Κεφαλάς (Σηλυβρία Ανατολικής Θράκης, 1 Οκτωβρίου 1846 – Αθήνα, 8 Νοεμβρίου 1920), ήταν Έλληνας Θρακιώτης επίσκοπος και θεολόγος με καταγωγή από τη Χίο, σύγχρονος θαυματουργός Άγιος της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τιμάται, επίσης, ως Άγιος από τις Ανατολικές Καθολικές Εκκλησίες. Υπήρξε λαοφιλής ιεράρχης, ποιμενάρχης και παιδαγωγός στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα. Ο Άγιος Νεκτάριος είναι ο άγιος της υπομονής. Θεωρείται προστάτης των αδυνάτων, των φτωχών και όλων όσων αναζητούν εργασία. Με εισηγητική πρόταση επιτροπής καθηγητών φυσικής αγωγής ανακηρύχθηκε προστάτης άγιος των γυμναστών.

Βίος

Καταγωγή

Η καταγωγή του Αγίου Νεκταρίου, η γενέτειρα των γονιών του, ήταν το χωριό Λιθί της Χίου. Πριν γεννηθεί ο άγιος οι γονείς του έφυγαν από τη Χίο και εγκαταστάθηκαν στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης.

Γέννηση και πρώτα χρόνια στη Σηλυβρία

Ο Αναστάσιος Κεφαλάς γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1846 στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης. Γονείς του ήταν ο Δήμος (Δημοσθένης) και η Μπαλού (Βασιλική) Κεφαλά, και ήταν το πέμπτο από τα έξι παιδιά της φτωχής οικογένειας. Συχνά προσευχόταν στον Μητροπολιτικό ναό του Γενεσίου της Θεοτόκου της Σηλυβρίας, όπου φυλασσόταν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Σηλυβριανής. Σύντομα ήρθε αντιμέτωπος με τη δύσκολη πραγματικότητα της εποχής, καθώς η οικογένειά του αδυνατούσε να συντηρηθεί, ενώ στη γενέτειρά του δεν υπήρχε σχολείο μέσης εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη σε ηλικία 13 ετών.

Στην Κωνσταντινούπολη

Η ζωή στην Κωνσταντινούπολη για τον Αναστάσιο ήταν σκληρή και δύσκολη τα πρώτα χρόνια της παραμονής του. Αρχικά εργάζεται σε συσκευαστήριο καπνού, όπου ο ιδιοκτήτης τού φερόταν βάναυσα. Εργάζεται πολλές ώρες ημερησίως, δεν αμείβεται και πολλές φορές ξυλοκοπείται. Ο Αναστάσιος τα υπέμενε όλα αυτά, ωστόσο θλιβόταν, καθώς αδυνατούσε να ενισχύσει οικονομικά την οικογένειά του, ενώ παράλληλα δεν μπορούσε να παρακολουθήσει μαθήματα στο σχολείο. Την κλίση όμως προς τον Θεό και το Ευαγγέλιο την έδειχνε από μικρός. Έτσι στο συσκευαστήριο, μαζί με τον καπνό που πουλούσε, κάθε φορά έδινε και ένα μικρό χαρτάκι, το οποίο έγραφε κάποια ευαγγελική ρήση. Η κατάσταση άλλαξε όταν ένας έμπορος που είχε μαγαζί παραπλεύρως από το συσκευαστήριο, είδε κάποια μέρα τον ξυλοδαρμό από το αφεντικό του και τον πήρε στη δούλεψή του. Άρχισε να εργάζεται στο επιπλοποιείο του εμπόρου, έχοντας πλέον χρόνο για εκκλησιασμό και για να πηγαίνει σχολείο, ενώ σύντομα και η οικογένεια του τον ακολούθησε στην Κωνσταντινούπολη. Στην Πόλη παρέμεινε συνολικά επτά έτη και σε ηλικία 20 ετών την εγκατέλειψε, παρότι δεν ολοκλήρωσε τη μόρφωσή του, για να εργαστεί ως δάσκαλος στο Λιθί της Χίου.

Στη Χίο

Στα 20 του χρόνια έφτασε στη Χίο. Έχοντας πλέον γραμματική και θεολογική γνώση, έλαβε τη θέση του δασκάλου, παραμένοντας στο νησί για 10 χρόνια, μέχρι το 1877. Εκεί αρχικά θα γνωρίσει τον μεγάλο ευεργέτη του Ιωάννη Χωρέμη, έναν εύπορο τοπικό άρχοντα, ο οποίος, εξαιτίας ενός περιστατικού που είχε συμβεί κατά τη μεταφορά του Αγίου από τη Σηλυβρία προς την Κωνσταντινούπολη (ένας ανιψιός του Χωρέμη τον βοήθησε να επιβιβαστεί στο πλοίο γιατί δεν είχε χρήματα), τον έθεσε υπό την προστασία του. Ο Άγιος Νεκτάριος όμως είχε αποφασίσει πλέον να αφιερωθεί στον μοναχικό βίο. Το 1876 εκάρη μοναχός με το όνομα Λάζαρος και έναν χρόνο αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος, λαμβάνοντας το όνομα Νεκτάριος. Ο Άγιος Νεκτάριος είχε κλίση προς τον μοναχισμό, τον οποίο επιθυμούσε να υπηρετήσει. Ωστόσο οι πιέσεις που του ασκήθηκαν λόγω των χαρισμάτων του λόγου και της μορφώσεώς του τελικά τον έστρεψαν προς τον κοσμικό κλήρο, χωρίς όμως ποτέ να λησμονήσει τον μοναχισμό.

Ανώτερες θεολογικές σπουδές

Το 1877 ο Νεκτάριος, μετά από παρότρυνση του Ιωάννη Χωρέμη, πήγε στην Αθήνα προκειμένου να ολοκληρώσει τις γυμνασιακές σπουδές. Μετά την ολοκλήρωσή τους στη Βαρβάκειο, εστάλη μέσω γνωριμίας που είχε με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο στην Αλεξάνδρεια. Ο Σωφρόνιος εντυπωσιάστηκε από τον Νεκτάριο και με βάση τις πολύ καλές συστάσεις που είχε τον έστειλε ξανά στην Αθήνα, να φοιτήσει στη Θεολογική Σχολή Αθηνών. Ο Νεκτάριος εκεί διέπρεψε, και μάλιστα πρώτευσε στον διαγωνισμό σχολικής κοσμητείας στο Παπαδάκειο Κληροδότημα, με αποτέλεσμα να κερδίσει υποτροφία σπουδών στη Θεολογική Σχολή, κάτι που τον ανακούφισε πολύ, καθότι ο ευεργέτης του Ιωάννης Χωρέμης είχε φύγει από τη ζωή, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε δεινή οικονομική κατάσταση. Αφού έλαβε το πτυχίο του (1885), ανεχώρησε πάλι για την Αλεξάνδρεια.

Στην Αλεξάνδρεια

Με την επιστροφή του στην Αλεξάνδρεια χειροτονείται Ιερέας και πέντε μήνες αργότερα τοποθετείται γραμματέας του Πατριαρχείου. Μέσα σε δύο μήνες, αξιοποιώντας τη ρητορική του δεινότητα, προήχθη σε ιεροκήρυκα, λαμβάνοντας και θέση πατριαρχικού επιτρόπου στο Κάιρο. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, ο Νεκτάριος ανήλθε στην ιεραρχία του Πατριαρχείου, όντας ένας πολύ έμπιστος άνθρωπος στο πλευρό του Πατριάρχη. Στις 15 Ιανουαρίου 1889 ανακηρύχθηκε Μητροπολίτης Πενταπόλεως Λιβύης, μετά την κοίμηση του επισκόπου της περιοχής Νείλου. Το πρακτικό της χειροτονίας του διασώζεται μέχρι και σήμερα (Πρακτικό εκλογής κωδ. 66, σελ. 394). Η ραγδαία ανέλιξη του Νεκταρίου δεν πέρασε απαρατήρητη από τους υπολοίπους επισκόπους. Ο Σωφρόνιος πλησίαζε τα 90 χρόνια ζωής και είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες διαδοχής του. Ο λαός, που είχε ευεργετηθεί από το πολυποίκιλο έργο του Νεκταρίου (κυρίως φιλανθρωπικό αλλά και ποιμαντικό και αντιαιρετικό), επιθυμούσε την άνοδο του στον πατριαρχικό θρόνο, και σε συνδυασμό με την εύνοια του Σωφρονίου ο Νεκτάριος καθίστατο η πρώτη επιλογή. Οι αντίπαλοί του, γνωρίζοντας όλα αυτά, αποφάσισαν να τον παραμερίσουν, κατηγορώντας τον για υποκίνηση ανατροπής του Πατριάρχη Σωφρονίου, αλλά και με αόριστες ηθικές κατηγορίες. Επίσης, μερίδα κληρικών πίστευαν ότι η τακτική λιτότητας και πενίας της Εκκλησίας που ακολουθούσε ο Νεκτάριος ως επίσκοπος θα επηρέαζε την οικονομική κατάσταση του Πατριαρχείου, το οποίο χωρίς οικονομική ευρωστία θα γινόταν έρμαιο πολιτικών ή εθνικών σκοπιμοτήτων.

Η δίωξη και η επιστροφή στην Αθήνα

Ο Σωφρόνιος, που πληροφορήθηκε τις κατηγορίες, πείσθηκε για την αλήθεια των ισχυρισμών, με αποτέλεσμα την άμεση παύση της ιερατικής ιδιότητας του Νεκταρίου. Κάτι που ήταν εκκλησιαστικά παράνομο, καθότι σύμφωνα με το εκκλησιαστικό δίκαιο ο Νεκτάριος έπρεπε να παρουσιαστεί ενώπιον Συνόδου, η οποία θα εξέταζε κατόπιν ακροάσεως τις εις βάρος του κατηγορίες. Ο Νεκτάριος δεν θέλησε να τραβήξει το σχοινί στα άκρα και αναχώρησε από την Αλεξάνδρεια, εν αντιθέσει με τους αντιπάλους του, οι οποίοι θέλησαν την οικονομική και ηθική του βλάβη, φροντίζοντας να σπιλώσουν το όνομα του στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη και παρακρατώντας τον μισθό του. Ως αποτέλεσμα, ο Νεκτάριος αδυνατούσε να εργαστεί οπουδήποτε. Ο Νεκτάριος βρέθηκε ενώπιον ακόμα μιας πολύ δύσκολης κατάστασης, όπως από μικρή ηλικία πολλές φορές είχε βρεθεί. Ο ίδιος ενοικίασε ένα μικρό δωμάτιο στα περίχωρα των Αθηνών, αλλά αδυνατούσε να πληρώσει το ενοίκιο, ενώ δεν είχε χρήματα να τραφεί. Η παράλληλη διαπόμπευσή του, ακόμα και σε κυβερνητικά κλιμάκια, δυσχέραινε τη δυνατότητα εύρεσης εργασίας. Προσπαθούσε μέσω του Αρχιεπισκόπου Γερμανού να βρει μια θέση ιεροκήρυκα. Αυτός, παρά τη συμπάθεια που έτρεφε προς το πρόσωπό του, αδυνατούσε να τον βοηθήσει, λόγω πιέσεων από τη Σύνοδο. Έφτασε μέχρι τον υπουργό Παιδείας και Εκκλησιαστικών, που όμως του διεμήνυσε ότι λόγω του νόμου (ο Νεκτάριος δεν είχε ελληνική υπηκοότητα) αδυνατούσε να βοηθήσει. Τελικά, μετά από λίγο καιρό, χάρη στη βοήθεια ενός ανθρώπου ονόματι Μελά, ο οποίος ήταν μέλος της κυβέρνησης και τον είχε γνωρίσει στην Αλεξάνδρεια, διορίστηκε ιεροκήρυκας στη Χαλκίδα. Ωστόσο η φήμη που τον ακολουθούσε παρέμενε, καθότι υπήρχε μεγάλη καχυποψία, δεδομένων των εις βάρος του κατηγοριών, με αποτέλεσμα να αποδοκιμάζεται και να στιγματίζεται.

Η αποκατάσταση της αλήθειας

Το 1891, δύο έτη μετά τις κατηγορίες που του απαγγέλθηκαν και την απομάκρυνσή του από την Αλεξάνδρεια, στην κυβέρνηση ακόμα γίνονταν προσπάθειες για την αποπομπή του από τη θέση που κατείχε. Τότε αποκαλύφθηκε πλήρως το σχέδιο και η πλεκτάνη που είχε στηθεί σε βάρος του. Όλα ξεκίνησαν από την αποκάλυψη ότι δεν έπαιρνε τα χρήματα που του οφείλονταν και εργαζόταν αμισθί επί εποχής της επισκοπείας του. Επίσης, παρότι παρέμενε δικαιωματικά επίσκοπος Πενταπόλεως, αφού είχε παράνομα εκδιωχθεί δεν ελάμβανε χρήματα. Εν συνεχεία καθαρίστηκε το όνομά του από κάθε είδους ανάμιξη σε σκάνδαλο ηθικού χαρακτήρος και από παντός είδους ραδιούργες προσπάθειες σε βάρος του Πατριάρχη. Αυτό, ειδικά μετά τη σκληρή συμπεριφορά του ποιμνίου, τον έκανε συμπαθή ενώπιον του λαού στη Χαλκίδα. Άρχισε τότε με περισσή άνεση να κηρύττει. Γρήγορα η φήμη του εξαπλώθηκε μακρύτερα από τη Χαλκίδα, ενώ ο λαός έδειξε μεγάλη συμπάθεια στο πρόσωπό του, όταν χήρεψε η θέση του τοπικού επισκόπου, σχεδόν απαιτώντας την άνοδό του στον θρόνο.

Στη Ριζάρειο Σχολή

Το 1892 και 1893 διορίστηκε ιεροκήρυκας στον νομό Λακωνίας και Φθιωτοβοιωτίας (Νομός Φθιώτιδας, Νομός Βοιωτίας) αντίστοιχα. Ο Νεκτάριος πραγματοποιούσε διαρκώς περιοδείες σε χωριά και πόλεις κηρύττοντας, την ώρα που φίλοι του προσπαθούσαν να τον μεταθέσουν στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών. Όταν έγινε αντιληπτό, άρχισαν πάλι κάποιοι ψίθυροι, οι οποίοι τελικά δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τον Νεκτάριο από το να γίνει διευθυντής της αθηναϊκής θεολογικής σχολής της εποχής, που επί των ημερών του γνώρισε μεγάλη αίγλη. Την άνοιξη του 1894 διορίστηκε διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής. Οι αμφιβολίες που υπήρχαν πλέον περί του Νεκταρίου δεν ήταν τόσο για τις κατηγορίες του παρελθόντος, χωρίς όμως και να εκλείψουν, αλλά κατά πόσον αυτός ο λεγόμενος και «δεσποτοκαλόγερος» θα ήταν δυνατόν, με τις παλαιές και θρησκευτικές αντιλήψεις του, να μπορέσει να πετύχει στο έργο που του ανατέθηκε, καθώς η Ριζάρειος Σχολή ήταν μεν θεολογική, αλλά ήταν σχολή όπου φοιτούσαν και πολλά παιδιά ευκατάστατων Αθηναίων και άλλων αρχόντων και πολιτικών της εποχής, που δεν θα γίνονταν απαραίτητα ιερείς ή θεολόγοι, αλλά επιστήμονες. Σύντομα όμως κάμφθηκαν όλες οι αντιρρήσεις από τον ρηξικέλευθο τρόπο διαπαιδαγώγησης του Νεκταρίου.

Το έργο του στη Ριζάρειο

Το έργο του στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή ήταν οργανωτικό, εκπαιδευτικό, συγγραφικό και παιδαγωγικό. Σύντομα οργάνωσε τη σχολή με πρότυπα τα οποία αφορούσαν τον εκκλησιαστικό ορθόδοξο τρόπο σκέψης. Όμως αυτό στο οποίο ήταν αξεπέραστος ήταν η παιδαγωγική του σκέψη. Κάποτε, όταν μαθητές της Ριζαρείου ήρθαν στα χέρια, ο ίδιος αντί να τους τιμωρήσει, αυτοτιμωρήθηκε, θεωρώντας εαυτόν υπαίτιο, με ασιτία τριών ημερών. Σύντομα το παράδειγμά του έγινε δείκτης ανάμεσα στους τροφίμους και η σχολή επί των ημερών του απέκτησε μεγάλη αίγλη. Άλλοτε βρέθηκε ξυπόλητος ενώπιον των μαθητών να αγορεύει, διότι εισερχόμενος στην αίθουσα είδε έναν φτωχό ο οποίος τον παρακάλεσε, αν μπορούσε να τον βοηθήσει να αποκτήσει παπούτσια, καθότι δεν είχε. Ο Νεκτάριος αμέσως έβγαλε τα δικά του και τα παρέδωσε προς κατάπληξη των πάντων. Άλλοτε, σε διαμάχη μεταξύ των επιστατών για το ποιος ήταν υπεύθυνος καθαριότητας των αποχωρητηρίων, ο ίδιος έλυσε τη διαφορά τους καθαρίζοντάς τες. Τέτοια και άλλα πλείστα παραδείγματα τον ανέδειξαν και σύντομα τον έκαναν στην τότε μικρή Αθήνα ακουστό και κοσμαγάπητο. Είχε πολύ καλή συνεργασία με τον τότε φοιτητή της Ριζαρείου Άγιο Γερβάσιο των Πατρών (Παρασκευόπουλο) (1905) στον οποίο έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση λέγοντας ότι "στο πρόσωπό του Γερβασίου βλέπει τον γνήσιο ποιμένα τον αυριανό ταγό της Εκκλησίας""ο Άγιος Νεκτάριος, προστάτης των φτωχών" με τον Χρήστο Πολίτη ως άγιο Νεκτάριο.

Ο βίος του Άγιου Νεκτάριου Αιγίνης είναι το θέμα της ταινίας Ο Άνθρωπος του Θεού, η οποία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους τον Αύγουστο του 2021. Τον Άγιο στην ταινία ενσαρκώνει ο ηθοποιός Άρης Σερβετάλης.

Βιβλιογραφία

Ροδάνθη Ανδρουλιδάκη - Πετράκη, Ευάγγελος Πετράκης: «Ο Άγιος Νεκτάριος ως εκκλησιαστικό διοικητικό στέλεχος: Γραμματέας και Πατριαρχικός Επίτροπος Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, Μητροπολίτης Πενταπόλεως, Διευθυντής Ριζαρείου, Ιδρυτής Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Αιγίνης», Ηράκλειο Κρήτης, 2011 Σοφοκλής Δημητρακόπουλος: «Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως: Η πρώτη αγία μορφή των καιρών μας. Ιστορική βιογραφία βασισμένη σε αυθεντικές πηγές». Αθήνα 2000. Σώτος Χονδρόπουλος: «Ο Άγιος του αιώνας μας», Εκδόσεις «Καινούργια Γη», Αθήνα, 2003 «Ο Γυναικείος Μοναχισμός και ο Άγιος Νεκτάριος»: Πρακτικά Συνεδρίου, Αίγινα, 9-11 Σεπτεμβρίου 1996, Αθήνα,1998 «Άγιος Νεκτάριος Ο Πνευματικός, Ο Μοναστικός, Ο Εκκλησιαστικός Ηγέτης»: Πρακτικά Συνεδρίου, Αίγινα, 21-23 Οκτωβρίου 1996, Αθήνα, 2000 Πρωτοπρ. Θεόδωρου Ζήση: «Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ὡς διδάσκαλος», Θεσσα­λονίκη 2000. Χρίστος Γ. Ρώμας: «Ο Άγιος Νεκτάριος της Αίγινας», εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2004 Αχιλλεύς Χαλδαιάκης: «Δύο χειρόγραφα τοῦ Θεοτοκαρίου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου», ἀνάτυπον ἐκ τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία (τόμ. ΞΕ΄ [1994], τεῦχος Β΄, σσ. 355-394), Ἀθῆναι 1994. του ιδίου: «Ἡ μουσικότης τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου», ἀνάτυπον ἐκ τοῦ περιοδικοῦ Ὁ Ἐφημέριος (ἔτος ΜΔ΄ [1995], ἀριθμ. 13, σσ. 313-316), Ἀθήνα 1995. του ιδίου: «῾Ο ῞Αγιος Νεκτάριος καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν μουσική». Εἰσαγωγικὸ σχεδίασμα στὴν ποιητική-μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, [Ἀθῆναι 1998], σσ. 176. του ιδίου: «Ὁ Πενταπόλεως Νεκτάριος Κεφαλᾶς· ἕνας μουσικώτατος ἅγιος τοῦ ἐκπνέοντος αἰῶνός μας», Θεοδρομία. Τριμηνιαία ἔκδοση ὀρθοδόξου διδαχῆς, ἔτος Α', τεῦχος 3, Ἰούλιος-Σεπτέμβριος 1999, σσ. 37-52. του ιδίου, «Ἡ ἀγάπη τοῦ ἁγίου Νεκταρίου διὰ τὴν μουσικὴν καὶ τὴν ποίησιν», Ἅγιος Νεκτάριος· ὁ πνευματικός, ὁ μοναστικός, ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἡγέτης. Πρακτικὰ διορθοδόξου θεολογικοῦ ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου ἐπὶ τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Αἴγινα, 21-23 Ὀκτωβρίου 1996), ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, Ἀθῆναι 2000, σσ. 485-515. του ιδίου, «Ἅγιος Νεκτάριος· ὁ μελῳδὸς ἱεράρχης», Ἡ Αἰγιναία. Περιοδικὴ πολιτιστικὴ ἔκδοση, τεῦχος 4, Αἴγινα, Ἰούλιος-Δεκέμβριος 2001, σσ. 70-75. του ιδίου, «Τρία κείμενα γιὰ τὴν ὑμνογραφία τοῦ Νεκταρίου Κεφαλᾶ. Α΄ Παρατηρήσεις ἐπὶ παρατηρήσεων», Νέα Ἑστία, ἔτος 80ο, τόμος 160ος, τεῦχος 1794, Νοέμβριος 2006, σσ. 888-895. μητρ. Κίτρους Βαρνάβας, «Νεκτάριος. Ο Κεφαλάς. Μητροπολίτης Πενταπόλεως.Όσιος», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τομ.9 (1966), στ. 397-399

Παραπομπές

=