Το Ρεπανίδι είναι χωριό της Λήμνου. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Λήμνου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Μούδρου. Παλαιότερα ανήκε στον νομό Λέσβου.

Ιστορικές αναφορές

Το χωριό πρωτοαναφέρεται ως Ρεπανίδιον το 1285 σε απογραφικό πρακτικό που αφορά ιδιοκτησίες της μονής "Πτέρις". Η Πτέρις ή το Πτέριν ήταν μονή της Λήμνου κοντά στα Τσιμάνδρια. Μεταξύ άλλων κατείχε και "το ευκτήριον της Οδηγητρίας, το εις το Ρεπανίδιον, με τον τόπο του". Στο Ρεπανίδι κατοικούσαν κάποιοι από τους 28 συνολικά παροίκους που είχε σε όλη τη Λήμνο. Το 1418 ο Buondelmonti σημειώνει το χωριό ως Rapagnidi (Ραπανίδι) και το τοποθετεί στο εσωτερικό του νησιού. Η επόμενη αναφορά είναι του Belon (1548), ο οποίος εγκαταστάθηκε στο χωριό για αρκετές ημέρες προκειμένου να πραγματοποιήσει κοντινές εκδρομές στην Ηφαιστία, στο λόφο της Λημνίας γης κ.α. Το αναφέρει επανειλημμένα ως Rapagnidi και έτσι το σημειώνει σε χάρτη έκδοσης 1588. Γράφει ότι βρισκόταν κοντά στο λιμάνι των Εκατό Κεφαλών, τις οποίες επίσης σημειώνει στο χάρτη του 1588 ως Ecato Cephales. Τις Eqaton Cephales σημειώνει κι ο Buondelmonti (1418) στο λόφο της Ηφαιστίας. Το λιμάνι τους βρισκόταν εν χρήσει και στα χρόνια του Piri Reis (1521), ο οποίος το σημειώνει στους χάρτες του ως "Limãn-i-jüz baš: Λιμάνι των Εκατό Κεφαλών". Ο Belon προσθέτει ότι το Ρεπανίδι απείχε έξι τουφεκιές από το λόφο του Κότσινου και τρεις από ένα λιμάνι, όπου ψάρευαν με αρμίδι και γρίπο. Η πληροφορία αυτή σημαίνει ότι το χωριό δεν είχε ακόμα μεταφερθεί στη σημερινή θέση και ότι βρισκόταν περίπου στη θέση του Αγίου Υπατίου. Κοντά στο χωριό βρήκε και το μοναδικό δάσος της Λήμνου, αποτελούμενο από οξιές και δρυς (aesculi), τον καρπό των οποίων χρησιμοποιούσαν στην κατεργασία δερμάτων. Το 1611 αναφέρεται ότι πειρατές λεηλάτησαν ένα καΐκι με 13 ναύτες, το οποίο μετέφερε βελανίδια από τη Λήμνο στη Σαμοθράκη, γεγονός που δείχνει ότι γινόταν κι εξαγωγή βελανιδιών. Αρκετές βελανιδιές επιβιώνουν μέχρι σήμερα στην περιοχή. Επίσης, το χωριό αναφέρεται: από το γιατρό Albacario (τέλη 16ου αιώνα) ως Raponidi που το επισκέφθηκε αναζητώντας τη Λημνία γη, στο χάρτη του Choiseul-Gouffier (1785) ως Herpagni, από τον Lacroix (1829) ως Ραπανίδι κι από τον Conze (1858) ως Drepanidi. Ο τελευταίος διευκρινίζει ότι δεν είναι το ίδιο χωριό με τον Άγιο Υπάτιο, όπως σημειωνόταν σε αγγλικούς χάρτες της εποχής του. Εδώ έχουμε την πληροφορία, ότι αν και το 1858 το χωριό είχε μεταφερθεί, εν τούτοις σε παλιότερους χάρτες σημειωνόταν ακόμα στον Ανυπάτη. Επομένως, η μετακίνηση δεν πρέπει να είχε γίνει πολύ παλιότερα αλλά περίπου στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Conze πηγαίνοντας προς το πηγάδι της λημνίας γης περπάτησε δίπλα από τις γούβες, πιθάρια που είναι σκαλισμένα στο βράχο (βίνα), στα οποία αφήνουν το μούστο να βράσει πριν τον μεταφέρουν σε βαρέλια. Επίσης, σχεδίασε ένα αρχαίο ταφικό αγγείο προερχόμενο από την Ηφαιστία, το οποίο κατείχε ένας καφετζής του χωριού, ο Αναγνώστης Παπασάββας. Αργότερα πουλήθηκε στο Λούβρο. Ως Drepanidi σημειώνεται και στο χάρτη του De Launay (1898) ενώ ο Fredrich (1904) το σημειώνει σωστά Repanidi.

Όνομα

Οι παλιές αναφορές ως Ρεπανίδιον ή Ραπανίδι επαναλαμβάνονται από το 13ο ως το 16ο αιώνα και τις ξαναβρίσκουμε στα κοινοτικά έγγραφα του 19ου αιώνα με τις μορφές: Ρεπανίδιον, Ραπανίδι, Ροπανίδι, Ρεπανήδι ή Ρεπανίδη. Συνεπώς, η ονομασία του χωριού προήλθε μάλλον από το αγριόχορτο ραπανίδα ή ρεπανίδα, δηλαδή πρόκειται για φυτωνύμιο. Κάποιες άλλες απόψεις που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί (από το έρπω ή το δρεπάνι ή τις δρυς) δεν ευσταθούν. Οι παραλλαγμένες μορφές του τοπωνύμιου, που οδήγησαν σε παρετυμολογήσεις, οφεί-λονται στην αδυναμία των περιηγητών να αποδώσουν σωστά το όνομα που άκουγαν από την προφορική ομιλία των κατοίκων. Ο τύπος Drepanidi των Conze και De Launay προήλθε ενδεχομένως από την έναρθρη μορφή "στ’ Ρεπανίδ’" ενώ το Herpagni που σημειώνεται στο χάρτη του Choiseul-Gouffier προήλθε από τον αναγραμματισμό "Ερπανίδ’", που είναι γνωστός κι από άλλα χωριά: "Ορμανού -Ρωμανού" και "Ορσωπούλ - Ρωσοπούλι".

19ος αιώνας

Από το Ρεπανίδι καταγόταν ο νεομάρτυρας Αθανάσιος, ο οποίος είχε μια περιπετειώδη ζωή. Στα μέσα του 19ου αιώνα το χωριό είναι οργανωμένο. Το 1844 στην παλλημνιακή αντιπροσωπία που μετέβη στην Πόλη να διαμαρτυρηθεί για την εκβιαστική συμπεριφορά του διοικητή του νησιού συμμετείχε κι ο δημογέροντας του χωριού Νικόλας Πλαφάς. Στο χωριό λειτουργεί σχολείο, ισως από τη δεκαετία 1820-30, αρχικά στο κτίριο ενός ανεμόμυλου και αργότερα σε κάποιο τσουκαλαριό του Κότσινα. Το 1875 κτίστηκε σχολικό κτίριο και το 1879 το σχολείο έγινε κοινοτικό. Αρχικά ήταν διτάξιο και σταδιακά ως το 1912 έγινε πεντατάξιο. Το 1854 ο ιερέας του χωριού ονομαζόταν Γεώργιος. Το 1856 147 άνδρες ηλικίας 18-60 ετών πλήρωσαν φόρο 4704 γρόσια ώστε να γλιτώσουν τη στράτευση, ενώ τόσο το 1863 όσο και το 1874 στο χωριό καταγράφηκαν 94 οικογένειες χριστιανών δείγμα πληθυσμιακής στασιμότητας. Επίσης, το 1874 υπήρχαν 118 σπίτια. Η πλειοψηφία απασχολείται στο γεωργικό τομέα, αλλά προς τα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρονται και πλοιοκτήτες Ρεπανιδιώτες, όπως ο Μελεούνης. Στα τέλη της τουρκοκρατίας λειτούργησε στο χωριό ταχυδρομικό γραφείο, του οποίου σώζεται σφραγίδα με ημερομηνία 16-9-12 και την ένδειξη REPANIDI (MOUDROS), μια και το χωριό ανήκε στο Δήμο Μούδρου. Οι Ρεπανιδιώτες έστελναν έναν αντιπρόσωπο στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση.

Ο ναός

Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου υπήρχε το 1858 που έφτασε εκεί ο Conze, ο οποίος κατέφυγε στο εσωτερικό του για να προστατευτεί από τη μεγάλη ζέστη. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική χωρίς εξωνάρθηκα και χωρίς καμπαναριό. Το 1928 χτίστηκε ακριβώς δίπλα ένας νέος ναός του Αγίου Γεωργίου, με αποτέλεσμα ο παλαιός να αφεθεί στην τύχη του και να διατηρήσει στην αρ-χική τους μορφή τα δομικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία που είχαν οι ναοί της Λήμνου το 19ο αιώνα, όπως τη λιτή πρόσοψη, την επίστρωση με μαλτεζόπλακες, τα καφασωτά στο γυναικωνίτη, το εξαιρετικής τέχνης επιχρυσωμένο, ξυλόγλυπτο τέμπλο -τμήμα του οποίου είναι του 18ου αιώνα- καθώς και παλιές εικόνες, όπως μια του αγίου Χαραλάμπους του 17ου αιώνα, που φυλάσσεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο. Ο παπά-Αγγελής Μιχέλης, ο οποίος υπηρέτησε ως δάσκαλος στο Ρεπανίδι στα 1900-04, γράφει για το ναό: "...εις την βόρειαν πύλην του γυναικωνίτου της Εκκλησίας είναι δύο μαρμάρινοι παραστάδες. Επί του ενός υπάρχει επιγραφή δυσανάγνωστος εντός στεφάνου και εις τον άλλον δύο αγγεία, το εν άνω ετέρου και το έξωθεν της επαρχίας Μάρμαρον, το οποίον ήτο εντός του σχολείου και το οποίον ήτο βάθρον ανδριάντος αναφέρον «την Βουλήν την εξ Αρείου Πάγου» κ.τ.λ., κάτωθεν δε αυτής, με μικρότερα γράμματα, «Μενέξενος Τενέδιος εποίησε». Πάντα όμως ταύτα μετεφέρθησαν εξ Ηφαιστίας." Σήμερα ο παλιός ναός είναι κοιμητηριακός και αποτελεί αρχιτεκτονικό μνημείο του νησιού. Στην πλατεία του χωριού υπήρχε τρίπατο πέτρινο καμπαναριό, το οποίο εθεωρείτο το αρχαιότερο στη Λήμνο. Συνεπώς, πρέπει να είχε κτιστεί πριν από το 1900. Το 1968 κατέρρευσε από σεισμό. Ως κα-τασκευαστής του αναφέρεται ο λιθοξόος Κωνσταντής Αταλιώτης από τη Φισίνη.

Νεότερα χρόνια

Στα χρόνια του μεσοπολέμου το χωριό γνώρισε μια μικρή ανάπτυξη. Το 1928 απογράφηκαν 639 κάτοικοι και το 1931 χτίστηκε νέο σχολικό κτίριο με συνδρομή του Συλλόγου Ρεπανιδιωτών ΗΠΑ "Άγιος Γεώργιος", το οποίο ευεργέτησαν ποικιλοτρόπως οι Σάββας Παπαδόπουλος και Γεώργιος Χατζηαντωνίου. Λειτούργησε ως το 1990 περίπου, οπότε συγχωνεύτηκε με το σχολείο Κοντοπουλίου. Από το 2006 στο σχολικό κτίριο λειτουργεί Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Το 1928 άρχισε να κτίζεται ο νεότερος ναός του Αγίου Γεωργίου, που αποπερατώθηκε το 1948. Είναι πέτρινος με μαρμάρινα διακοσμητικά στοιχεία και ως κατασκευαστής του αναφέρεται ο ντόπιος Βασίλης Καυκής. Τους κατοίκους του χωριού εγκωμιάζει ο Αγγελής Μιχέλης σε μια μικρή ιστορική-λαογραφική μελέτη που δημοσίευσε το 1934: "Οι κάτοικοι του Ρεπανιδίου άπαντες σχεδόν είναι κτηματίαι ευσεβέστατοι, με απλούστατα και πατριαρχικά ήθη και έθιμα. Από την γυναίκα ποτέ δεν λείπει το άσπρο φακιόλι, οι δε άνδρες ονειδίζονται από τους κατοίκους των πέριξ χωρίων διότι δεν εφόρουν ζωνάρια. Οι Ρεπανιδιώται είναι εις άκρον φιλοξενώτατοι, εις άκρον διασκεδαστικοί και δεν υστερούν εις τα εθνικά δημώδη τραγούδια." Μεταπολεμικά η μετανάστευση έπληξε το χωριό, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του να μειώνεται συνεχώς και το 1991 να απογραφούν μόνον 302 κάτοικοι. Στο χωριό υπάρχει ένα μικρό ξενοδοχείο και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Λειτουργεί πολιτιστικός σύλλογος, ενώ παλιότερα υπήρχε και ποδοσφαιρικός, ο Α.Ο. Ρεπανιδίου. Στην Αθήνα υπάρχει σύλλογος αποδήμων με αξιόλογη δράση. Από το Ρεπανίδι κατάγεται ο συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Κώστας Ζαφειρίου [1].

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986. Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη". Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994. Α. Μιχέλη, "Ρεπανίδι", εφ. Λήμνος, φ. 1019-1021, (11 ως 25/11/1934). "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.