Η Βασιλειάδα, έως το 1928 γνωστή ως Ζαγορίτσανη (βουλγαρικά: Загоричани), είναι χωριό της Ελλάδας, στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, με 325 μόνιμους κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Ανήκει διοικητικά στον δήμο Καστοριάς. Πριν την τελευταία διοικητική μεταρρύθμιση του σχεδίου Καλλικράτη το 2011, ανήκε στον δήμο Αγίων Αναργύρων της περιφερειακής ενότητας Καστοριάς.

Γεωγραφία

Η Βασιλειάδα βρίσκεται στη γεωγραφική περιοχή Πόπολης, στους νότιους πρόποδες της Βάρμπιτσας (διακλάδωση του όρους Βέρνο). Βρίσκεται σε απόσταση 7 χλμ. ανατολικά από το κέντρο της κωμόπολης της Κορησού και περίπου 20 χλμ. από την Καστοριά. Κοντά στο χωριό βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Βρίσκεται κοντά στην κοιλάδα που σχηματίζουν τα όρη Βέρνο και Άσκιο. Δάση δρυός και οξιάς καλύπτουν το τοπίο γύρω από το χωριό.

Διοικητικές μεταβολές

Ιστορικά η περιοχή ανήκε στο μακεδονικό βασίλειο της Ορεστίδας της Άνω Μακεδονίας. Τη Ρωμαϊκή περίοδο και στο πρώιμο Βυζάντιο στην επαρχία της Μακεδονίας. Αργότερα ανήκει στην επαρχία της Θεσσαλονίκης, κατά τη Φραγκοκρατία στο Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, ενώ κατά την Τουρκοκρατία στο βιλαέτι του Μοναστηρίου και στον Καζά Καστοριάς. Η περιοχή μετά την προσχώρηση της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος το 1913, ανήκει στην Επαρχία Καστοριάς του Νομού Φλωρίνης. Το 1918 συστήνεται για πρώτη φορά η κοινότητα με έδρα τον οικισμό Ζαγοριτσάνη (σημερινή Βασιλειάδα), ενώ προσαρτάται σε αυτήν ο οικισμός Μπόμπιτσα (σημερινή Βέργα). Το 1926, ο οικισμός της Μπόμπιτσας αλλάζει όνομα με το όνομα Βέργα και δύο χρόνια αργότερα και η Ζαγορίτσανη σε Βασιλειάς ή Βασιλειάδα, με απόδοση στη δημοτική. Μετονομάστηκε σε Βασιλειάδα προς τιμήν του Ζαγοριτσανίτη μητροπολίτη Σμύρνης, Βασιλείου. Το 1941, η κοινότητα υπάγεται στον Νομό Καστοριάς. Το 1991, με την αναγνώριση του οικισμού Αγία Παρασκευή, που αποτελεί ανδρώα μονή, προσαρτάται στην κοινότητα. Με το σχέδιο Καποδίστριας το 1997, η κοινότητα εντάσσεται στον Δήμο Αγίων Αναργύρων, μαζί με τα άλλα τρία διαμερίσματά της, τη Βέργα, την Αγία Παρασκευή, που αποτελεί μονή, και το Κόττορι, ένα εγκαταλελειμμένο οικισμό. Με την ένταξή του το 2011 στον Δήμο Καστοριάς, αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου στην Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ο πραγματικός πληθυσμός της Βασιλειάδας από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι την απογραφή του 2011, καθώς και ο μόνιμος πληθυσμός των απογραφών των τελευταίων δεκαετιών:

Ιστορία

Αρχαιότητα

Δεν έχουμε πολλά στοιχεία σχετικά με την πρώτη κατοίκηση στην περιοχή της Βασιλειάδας. Στη θέση Κουρούλιστα, κοντά στον ναό του Αγίου Αθανασίου, βρέθηκε δωρικό κιονόκρανο, αγνώστου περιόδου, που φυλάσσεται στο Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς. Στη γειτονική κωμόπολη Κορησό και στη θέση Τσάκωνη, βρέθηκαν τάφοι και δυο επιγραφές της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής. Ευρήματα που σε αντιστοιχία σε ευρήματα σε άλλες θέσεις του κάμπου της Κορησού, οδηγούν στο συμπέρασμα ύπαρξης αρχαίων οικισμών.

Κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία

Η θέση του χωριού στον εμπορικό άξονα της Καστοριάς με σημαντικές πόλεις και κωμοπόλεις όπως η Κλεισούρα (τότε Βλαχοκλεισούρα), το Αμύνταιο (τότε Συροβίτσεβο), την Πτολεμαΐδα (τότε Καϊλάρια) και της υπόλοιπες περιοχές της Μακεδονίας, αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της περιοχής του εμπορίου και της μεταφοράς αγροτικών προϊόντων. Η ανάδυση του μακεδονικού εμπορίου, που παρατηρείται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, επιδρά και στην οικονομική ευμάρεια των κατοίκων της Ζαγορίτσανης και δημιουργούνται εμπορικές σχέσεις με τη βόρεια Βαλκανική και την Αυστρία. Κατά τον 15ο αιώνα έχουν καταγραφεί 71 αρχηγοί νοικοκυριών. Στα οθωμανικά φορολογικά μητρώα από τα μέσα του 15ου αιώνα η Ζαγορίτσανη αναφέρθηκε με 15 αρχηγούς οικογενειών και έναν ανύπανδρο. Το σύνολο των εσόδων για την αυτοκρατορία από το χωριό είναι 1.262 άσπρα.

= 19ος αιώνας

= Τον 19ο αιώνα, η Ζαγορίτσανη αποτελεί ακμάζοντα μεγάλο οικισμό με πάνω από 2.500 κατοίκους. Η καταμέτρηση του ελληνικού, βλάχικου και τουρκικού στοιχείου αποτελεί μια δύσκολη καταγραφή που συχνά βασίζεται σε υποκειμενικές πηγές, προσωπικές απόψεις και πιέσεις του ντόπιου πληθυσμού από διάφορα βουλγαρικά, σέρβικα και ελληνικά κέντρα παρέμβασης. Στο χωριό, οι διάλεκτοι των Ανατολικών Νοτιοσλαβικών γλωσσών εισάχθηκαν μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Η πρώτη διείσδυση της Βουλγαρικής προπαγάνδας στο χωριό συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1850, όταν Βούλγαροι πράκτορες εισήλθαν στη Ζαγορίτσανη, προσπαθώντας να δημιουργήσουν τους πρώτους πυρήνες. Για το σκοπό αυτό, διέθεταν τεράστια χρηματικά ποσά για την εποχή, προκειμένου να εξαγοράσουν συνειδήσεις. Η ονομασία "Γκρούπα Μπουκάροι" έχει μείνει ως ανάμνηση στους γεροντότερους που αποκαλούσαν έτσι τους Βούλγαρους με τα πολλά χρήματα. Η διεκδίκηση τη Βουλγαρικής Εκκλησίας, που αναφέρεται ως Βουλγαρική Εξαρχία στην ιστοριογραφία της περιόδου, της αυτονομίας της από τον Οικουμενικό Θρόνο, οδήγησε στην επισφαλή ταύτιση του τοπικού πληθυσμού της περιοχής, ανάλογα με τη μητρική του γλώσσα ή ανάλογα με την εκκλησία που ανήκαν, στους εξαρχικούς και τους πατριαρχικούς. Ιδιαίτερα το σλαβομακεδονικό στοιχείο δεν διεκδικούσε σε μεγάλο βαθμό την εθνική του ταυτότητα, καθώς δεν μπορούσαν να ταυτιστούν με κάποια συγκεκριμένη εθνική ομάδα που έως εκείνη την εποχή, είχε δημιουργήσει το δικό του εθνικό κράτος στη Βαλκανική χερσόνησο. Κατά τον 19ο αιώνα η Ζαγορίτσανη είναι μικτό χωριό με ελληνόφωνο και σλαβόφωνο πληθυσμό. Χωρίς να μπορούμε να αντιστοιχήσουμε κάθε γλωσσική ομάδα με την πατριαρχική ή την αυτοτελή βουλγαρική εκκλησία, λόγω των μη αντικειμενικών πηγών, καταγράφεται ότι στο χωριό η πλειονότητα των κατοίκων είχε προσχωρήσει στη Βουλγαρική Εξαρχία. Το χωριό αποτέλεσε ένα από τα κύρια κέντρα του βουλγαρικού Κομιτάτου στην περιοχή της Καστοριάς και ιστορείται ότι είχε το προσωνύμιο Μικρή Σόφια. Οι Βούλγαροι παραστρατιωτικοί προσπαθούσαν να θέσουν τη Ζαγορίτσανη ως βάση και σημείο αναφοράς του βουλγαρικού στοιχείου της περιοχής. Τον χειμώνα του 1898-1999 ιδρύεται σώμα τοπικών βουλγαρόφιλων ανταρτών. Κατά το έτος 1869 στη Ζαγορίτσανη ανοίγει το πρώτο βουλγαρικό σχολείο στο οποίο διδάσκει ο δάσκαλος Γκεόργκι Ντίνκωφ. Το 1886 στο χωριό λειτουργούν δύο ελληνικά σχολεία και ένα βουλγαρικό. Το 1905 λειτουργούν δύο βουλγαρικά σχολεία και ένα ελληνικό. Ο Η. Singe το 1878, Άγγλος αστυνομικός διοικητής Θεσσαλονίκης, περιοδεύοντας στην περιοχή έγραψε ότι στη Ζαγορίτσανη ζουν 2.700 Έλληνες, χαρακτηριστικό δείγμα του μεγάλου αριθμού των κατοίκων του χωριού.

Βουλγαρικές πηγές

Για τη βιβλιογραφία, οι βουλγαρικές πηγές αποτελούν βάση για την εξέταση της διείσδυσης και της προσπάθειας της Βουλγαρίας για τον προσεταιρισμό του τοπικού σλαβόφωνου και ελληνόφωνου πληθυσμού.

Σύμφωνα με την Εθνογραφία των βιλαετίων Αδριανούπολης, Μοναστηρίου και Θεσσαλονίκης (Ethnographie des Vilayets d'Adrianople, de Monastir et de Salonique), που δημοσιεύθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1878 και αντικατοπτρίζει τη στατιστική του ανδρικού πληθυσμού του 1873, στη Ζαγορίτσανη υπήρχαν έχει 560 νοικοκυριά με 1.600 κατοίκους Βουλγάρους. Με την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, που έθετε όλη την περιοχή στην κυριαρχία των Βουλγάρων, οι κάτοικοι φέρονται να παρακαλούν τη Βουλγαρική Εξαρχία να αναλάβει το κόστος της διδασκαλίας του Κοσμά Γκεοργκίεφ. Το 1889 ο Στέφαν Βέρκοβιτς στο έργο του γράφει για τη Ζαγορίτσανη: Τραβώντας προς τα ανατολικά του χωριού αυτού (πιθανόν η Περικοπή) στο δρόμο που οδηγεί στην Καστοριά, που δεν απέχει πολύ από το δρόμο προς Κλεισούρα βρίσκεται το Βουλγαρικό χωριό ή μικρή πόλη, η Ζαγορίτσανη, με 350 σπίτια και 480 ζευγάρια. Το χωριό δίνει 31.080 άσπρα ως φορολογία. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είναι Βούλγαροι, με εξαίρεση λίγους τσιγγάνους. Η περιοχή είναι ιδανική για το ψωμί και το λινάρι. Υπάρχουν αρκετοί κήποι. Από τους κατοίκους, μόνο ένα μικρό μέρος ασχολείται με τη γεωργία, επειδή η καλλιεργήσιμη γη είναι ανεπαρκής. Στα γύρω βουνά Μουρίκι και Βίτσι ζούν αγριογούρουνα και αρκούδες. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους όπως και οι κάτοικοι διπλανών χωριών της περιοχής Κλεισούρας και Λεχόβου, ταξιδεύουν στην ξενιτιά, καθώς ανάμεσά τους υπάρχουν και πολλοί πλούσιοι άνθρωποι. Εδώ υπάρχουν τρεις εκκλησίες - μία πρόσφατα χτισμένη και όμορφη, 5 ιερείς, ένα κοινό και ένα ελληνικό σχολείο. Η περιοχή είναι ευνοϊκή για τα βοοειδή, λινάρι και κάνναβη. Υπάρχουν αμπέλια, αλλά μόνο για οικιακή κατανάλωση. Υπάρχουν 15 μαγαζιά. Σύμφωνα με τη στατιστική του Βασίλ Κάντσωφ (Μακεδονία - Εθνογραφία και Στατιστική), το 1900 στη Ζαγορίτσανη ζούσαν 3.300 κάτοικοι Βούλγαροι. Κάτοικοι της Ζαγορίτσανης φέρεται να συμμετέχουν στην εξέγερση του Ίλιντεν, κατά την οποία οθωμανικό στρατιωτικό τμήμα καίει το χωριό, δολοφονεί 55 κατοίκους ενώ αναφέρονται και βιασμοί γυναικών. Η είδηση είχε δημοσιευτεί και στον ξένο Τύπο. Σύμφωνα με σημείωμα από τους επικεφαλής της εξέγερσης του Ίλιντεν στην περιοχή της Καστοριάς, συμπεριλαμβανομένων των Βασίλ Τσακαλάρωφ, Λάζαρ Ποπτράικοφ, Πάντο Κλιάσεφ, Μανόλ Ρόζωφ και Μιχαήλ Ρόζωφ που στάλθηκε σε όλα τα ξένα προξενεία στο Μοναστήρι, στις 30 Αυγούστου 1903, είχαν καεί στο χωριό συνολικά 680 σπίτια και σκοτώθηκαν περίπου 150 γυναικόπαιδα και γέροντες. Το χωριό χαρακτηρίζεται εξαρχικό μέχρι τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Σύμφωνα με τον γραμματέα της Εξαρχίας, Ντιμίταρ Μίσεφ (Η Μακεδονία και ο χριστιανικός της πληθυσμός), το έτος 1905 στο χωριό έχει 3.672 Βούλγαρους εξαρχικούς, 450 πατριαρχικούς και 48 Βλάχους. Στο χωριό λειτουργούν δύο βουλγαρικά σχολεία. Σύμφωνα με τον Γκεόργκι Κωνσταντίνωφ Μπίστριτσκι η Ζαγορίτσανη πριν από τον Βαλκανικό πόλεμο έχει 600 Βουλγαρικά σπίτια.

Ελληνικές πηγές

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ελληνικής πλευράς, το 1905, το χωριό έχει συνολικά 3.000 κατοίκους, από τους οποίους με 2.500 εξαρχικοί και 500 πατριαρχικοί.

20ος αιώνας

Μακεδονικός Αγώνας

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, η Ζαγορίτσανη είναι χωριό εξαρχικών και πατριαρχικών. Εντάσσονται Ζαγοριτσανιώτες στιςελληνικές ένοπλες ομάδες που είχε οργανώσει στην περιοχή της Καστοριάς ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης. Ορισμένοι από τους μακεδονομάχους με καταγωγή από τη Βασιλειάδα είναι ο Κοσμάς Καραμάτσος, ο Ηλίας Παπαναστασίου, ο Χρήστος Τσουτσούλης Δημητριάδης, ο Κοσμάς Μισυρλής (Κλιάντζος) και Αναστάσιος Μισιάκας. Σύμφωνα επίσης με τα απομνημονεύματα του μητροπολίτη, τα Χριστούγεννα του 1901 προσπάθησε μαζί με ιερείς να τελέσει λειτουργία σε εκκλησίες της Ζαγορίτσανης που έλεγχαν τότε οι εξαρχικοί. Η λειτουργία τελέστηκε, με ένοπλη φρουρά και παρά την αντίδραση των εξαρχικών.

Κύριο λήμμα: Μάχη της Ζαγορίτσανης Στις 25 Μαρτίου του 1905, ύστερα από πληροφορίες ύπαρξης βουλγαρικής ένοπλης ομάδας (τσέτας), μακεδονομάχοι υπό την ηγεσία του Γεωργίου Τσόντου επιτέθηκαν στο χωριό και με αποτέλεσμα σε αυτήν τη μάχη να χάσουν τη ζωή τους 62 άνθρωποι και να καούν πολλά σπίτια του χωριού. Τα γεγονότα αυτά, έγιναν γνωστά στις προξενικές αρχές και στο Τύπο του εξωτερικού, ως η Μάχη της Ζαγορίτσανης ή Σφαγή της Ζαγορίτσανης. Υπάρχουν αναφορές ότι στη μάχη, ότι χτυπήθηκε και άμαχος πληθυσμός κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Λόγω της μεγάλης σύγχυσης κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, σκοτώθηκαν και πολλοί Έλληνες κάτοικοι.

Βαλκανικοί Πόλεμοι

Κατά το ξέσπασμα του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου το 1912, 43 άτομα από τη Ζαγορίτσανη εντάσσονται στην Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση. Το χωριό απελευθερώνεται από τον Ελληνικό Στρατό και, μετά τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1913, η περιοχή ενώνεται με την Ελλάδα. Μετά από αυτά τα γεγονότα, άρχισε σταδιακή μείωση του πληθυσμού της Βασιλειάδας και σημαντική μετακίνηση των κατοίκων της στη Βουλγαρία, κατά περιόδους, γεγονός που γίνεται πιο έντονο με την εθελοντική ανταλλαγή των πληθυσμών που προέβλεπε η Συνθήκη του Νεϊγύ το 1919. Η πρώτη ελληνική απογραφή του 1913 δείχνει 2.320 κατοίκους, και αυτή του 1920, 376 οικογένειες με 1246 κατοίκους. Κατά την περίοδο 1914-1919, 19 κάτοικοι και μετά το 1919, 98 κάτοικοι της Βασιλειάδας μετακινούνται, με την εθελοντική ανταλλαγή πληθυσμών του 1919. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Συνθήκη της Λωζάννης, στο χωριό εγκαταστάθηκαν 33 ελληνικές οικογένειες προσφύγων από τον Πόντο, συνολικά 112 άτομα. Σε επιστολή των παιδαγωγών του Δημοτικού Σχολείου το 1919, καταγράφεται εκτός των θεμάτων του σχολείου, ότι το χωριό αποτελούσε στο παρελθόν "κοιτίδα αντιδράσεως κατά της Εθνικής Υποθέσεως". Η απογραφή του 1928, εμφανίζει 735 κατοίκους, από τους οποίους 72 πρόσφυγες Έλληνες. Η απογραφή του 1932 δείχνει 180 σλαβόφωνες οικογένειες όλες με ισχυρή βουλγαρική εθνική συνείδηση. Έκθεση της Χωροφυλακής της Φλώρινας τον Απρίλιο του έτους 1940 εμφανίζει τη Βασιλειάδα, μαζί με τα χωριά Ξινό Νερό, Βαρικό και Ακρίτα Φλώρινας ως ένα από τα χωριά με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σε "Βουλγαροσκεπτόμενους", δηλαδή βουλγαρόφιλους, στην περιοχή.

Κατοχή και εμφύλιος

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου του 1940, σκοτώνεται στην περιοχή ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας, ο Ευάγγελος Γιάνναρης. Μετά τη γερμανική εισβολή το 1941, οι δυνάμεις του Άξονα χωρίζουν τη χώρα σε τρεις ζώνες κατοχής μεταξύ της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας. Η περιοχή βρίσκεται υπό ιταλική διοίκηση, αν και η βουλγαρική πλευρά επιθυμούσε τον έλεγχο όλης της περιοχής. Αυτό δεν την απέτρεψε τη δράση παρακρατικών βουλγαρικών ομάδων (τσέτες) και σερβικών τμημάτων. Κατά την περίοδο της κατοχής, λόγω της θέσης του χωριού πάνω στον οδικό άξονα Καστοριάς-Αμυνταίου, οι κατοχικές δυνάμεις προσπαθούν να έλεγξουν την αυτή τη σημαντική διάβαση. Οι κάτοικοι του γειτονικού χωριού της Κλεισούρας, γίνονται μάρτυρες της φρικαλεότητας του πολέμου. Η παρουσία αυτών των βουλγαρικών ομάδων, συχνά τρομοκρατούσε τον τοπικό ελληνόφωνο και σλαβόφωνο πληθυσμό. Σε κάποιες περιπτώσεις ο σλαβόφωνος πληθυσμός μάλιστα συνεργάστηκε με αυτές. Ορισμένοι σλαβόφωνοι κάτοικοι της Βασιλειάδας, φαίνεται ότι με παρότρυνση Βούλγαρων παραστρατιωτικών, ίδρυσαν φιλοβουλγαρική ένοπλη ομάδα, την Οχράνα (δηλαδή φρουρά), συνεργαζόμενες έτσι με τις δυνάμεις κατοχής. Η ένταξη των σλαβόφωνων σε φίλα προσκείμενες βουλγαρικές ή σερβικές κουμουνιστικές αντάρτικες ομάδες μετά το 1943, από την ένταξη αυτών στο ΕΑΜ, γινόταν συνήθως με την υπόσχεση δημιουργίας μεταπολεμικά συνθηκών αυτοδιάθεσης ή για προστασία. Τον Μάιο του έτους 1943 η φιλοβουλγαρική ομάδα αντιστάθηκε σε επίθεση ανταρτών της Εθνικής Αντίστασης.

Εμφύλιος Πόλεμος

Μετά την αποχώρηση των δυνάμεων κατοχής, ο Εμφύλιος Πόλεμος γράφει της τελευταίες σελίδες ολέθρου. Το χωριό, χτισμένο στους πρόποδες του όρους Βέρνο (Βίτσι) και σε αυτή τη στρατηγική περιοχή, βρίσκεται ακόμα μια φορά εκτεθειμένο στο εμφύλιο σπαραγμό, καθώς στην περιοχή της Καστοριάς, λαμβάνουν μέρος οι τελευταίες μάχες μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού, υπό τον έλεγχο των κομμουνιστών, και του Ελληνικού Στρατού. Στο Δημοκρατικό Στρατό και σε τοπική σλαβόφωνη κομμουνιστική ανταρτική ομάδα, συσπειρώθηκαν μέλη, προσκείμενοι στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και αρκετοί σλαβόφωνοι πληθυσμοί της Μακεδονίας, μεταξύ αυτών και αρκετοί κομμουνιστές και σλαβόφωνοι της περιοχής. Η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, οδήγησε αρκετούς από τους κατοίκους, με καταγωγή από τη Βασιλειάδα, στο να καταφύγουν στο εξωτερικό ως πολιτικοί πρόσφυγες, σε γειτονικές κομμουνιστικές χώρες. Οι υπόλοιποι πέρασαν από στρατοδικεία ή φυλακίστηκαν σε κάποιο νησί εξορίας. Στον Εμφύλιο Πόλεμο χάνονται 62 κάτοικοι του χωριού ενώ 242 άλλοι, μετανάστευσαν λόγω των συνθηκών. Επίσης, 174 παιδιά αρπάχθηκαν από το χωριό προς τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, όταν τα κομμουνιστικά τμήματα υποχωρούσαν. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο μετά το τέλος του παγκοσμίου πολέμου, η από Γερμανούς ιδρυθείσα Οχράνα, έχει μέρος της ευθύνης για τη Σφαγή της Κλεισούρας, καταδικάστηκαν μεταπολεμικά, μεταξύ αυτών και κάτοικοι του χωριού, για τη συμμετοχή τους ως εγκληματίες πολέμου και για άλλες ποινικές πράξεις. Μεταξύ των ετών 1940 και 1951, η Βασιλειάδα, μετά από τόσες περιπέτειες, απώλεσε το 42% του πληθυσμού της (από 1247 το 1940, σε 720 το 1951).

Νεότερα χρόνια

Η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, λόγω της αστυφιλίας και της δύσκολης μεταπολεμικής περιόδου, οδήγησαν σε μεγάλη μείωση του πληθυσμού. Σήμερα, οι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και με τη βιοτεχνία γουναρικών. Η γεωργία βασίζεται κυρίως στην εντατική καλλιέργεια φασολιών. Στο χωριό υπάρχει πνευματικό κέντρο, ιατρείο και παραδοσιακό αποστακτήριο. Με εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας το 2011, το μοναδικό μονοθέσιο δημοτικό σχολείο του χωριού κλείνει και συγχωνεύεται με το σχολείο της Κορησού. Στη Βασιλειάδα, πολύ ενεργός είναι ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού.

Αξιοθέατα

Εισόδια της Θεοτόκου

Το βασικό αξιοθέατο στη Βασιλειάδα είναι ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Η εκκλησία είναι ένας μεγάλος ναός, με διαστάσεις 24 επί 14 μέτρα, και βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Χτίστηκε πάνω στα θεμέλια παλαιότερης εκκλησίας και εγκαινιάστηκε στις 10 Μαΐου του έτους 1861, όπως αναφέρεται από επιγραφή σε μαρμάρινη πλάκα στο νότιο τοίχο. Ο ναός είναι τρίκλιτος. Το αριστερό κλίτος του γυναικωνίτη είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο ενώ του δεξιού είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Στην εκκλησία υπάρχουν εικόνες, με χρονολόγηση προγενέστερη του ίδιου του ναού, από αγιογράφους από το χωριό Χιονάδες, Μαστοροχώρι της Ηπείρου.

Μονή Αγίας Παρασκευής (Κόττορι)

Κύριο λήμμα: Μονή Αγίας Παρασκευής Η Μονή είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Μουρίκι, που ανήκει στο ορεινό σύμπλεγμα του Ασκιού. Ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα το 1967, και ήταν αρχικά μετόχι της Μονής των Αγίων Αναργύρων. Αποτέλεσε αυτοτελή μονή μόλις το 1991. Η μονή είναι γνωστή τοπικά και ως Κόττορι, λόγω του τοπωνυμίου που είναι χτισμένη, αλλά και του εγκαταλελειμμένου χωριού με το ίδιο όνομα στην περιοχή. Το αρχικό καθολικό της μονής δεν υπάρχει σήμερα, είναι προγενέστερο του μοναστηριού και χτισμένο ήδη από τον 18ο αι., την ίδια περιόδο με τον ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου στη Βασιλειάδα. Το 1970 οικοδομήθηκαν τα κελιά των μοναχών και η πετρόχτιστη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, τύπου τρίκλιτης βασιλικής. Αργότερα το 1991, οικοδομήθηκε μεγαλύτερος ναός, τύπου τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο, με μολυβδοσκέπαστη στέγη, ώστε να αποτελέσει το νέο καθολικό του μοναστηριού. Ο κύριος ναός είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα, το δεξιό κλίτος στη Γέννηση του Τιμίου Προδρόμου και το αριστερό κλίτος στην Αγία Αικατερίνη. Πρόκειται για ακμάζουσα ανδρώα μονή σε δασώδη περιοχή, με πολλούς προσκυνητές.

Ηρώο Ευάγγελου Γιάνναρη

Στην πλατεία του χωριού υπάρχει η προτομή του ανθυποσμηναγού Ευάγγελου Γιάνναρη, ο οποίος ήταν ο πρώτος Έλληνας πιλότος της πολεμικής αεροπορίας που σκοτώθηκε τον Νοέμβριο του 1940 σε γειτονική περιοχή κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Στον ίδιο χώρο, έχει στηθεί ένα παροπλισμένο πολεμικό αεροσκάφος τύπου F104 και κάθε χρόνο γίνεται τελετή με αντιπροσωπεία του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας.

Αθλητισμός

Εθνικός Βασιλειάδας, ποδοσφαιρική ομάδα της Α' Τοπικής Κατηγορίας. Ιδρύθηκε το 1961 και τα χρώματα της ομάδας είναι μπλε, άσπρο και μαύρο. Έχει έδρα στον Δημοτικό Γήπεδο Βασιλειάδας, έχει χωρητικότητα περίπου 150 ατόμων και είναι από τα καλύτερα της Περιφερειακής Ενότητας Καστοριάς, καθώς δίδεται σε ομάδες της Β' Εθνικής κατηγορίας για προπονητικές ανάγκες.

Προσωπικότητες

Γεννημένοι στη Βασιλειάδα

Βασίλειος Σμύρνης (1835 - 1910), Μητροπολίτης Αγχιάλου και Σμύρνης Αναστάς Γιάγκωφ (1857 -1906), Απόστρατος συνταγματάρχης του Βουλγαρικού στρατού που έπαιξε σημαντικό ρόλο για την προετοιμασία της εξέγερσης του Ίλιντεν Ντιμιτάρ Μπλαγκόεφ (1856 -1924), Ιδρυτής του Σοσιαλιαστικού κόμματος στη Βουλγαρία. Κούσμαν (Κοσμάς) Στέφωφ (1875 - 1902), Βουλγαρόφρονας τοπικός ηγέτης, οπλαρχηγός του ΒΜΟΡΟ. Ηλίας Παπαναστασίου, Μακεδονομάχος Κοσμάς Καραμάτσος, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Ντιμίταρ Σπίρωφ, Βουλγαρόφρονας έμπορος και δημόσιο πρόσωπο. Χρήστος Τσουτσούλης Δημητριάδης, δάσκαλος και Μακεδονομάχος, δολοφονήθηκε τον Ιούλιο του 1899 από τον Λαζάρ Ποπτράικωφ Ιβάν Σαπουνάρωφ, Βούλγαρος δάσκαλος και αντάρτης Κοσμάς Μυσιρλής (Κλιάντζος), Μακεδονομάχος, δολοφονήθηκε τον Ιούλιο του 1899 από τον Λαζάρ Ποπτράικωφ. Ελευθέριος Μάντσε (1948 - ), Καναδός πλαστικός χειρουργός Αναστάσιος Μισιάκας, Μακεδονομάχος

Ιστορικά πρόσωπα

Ευάγγελος Γιαννάρης (1916 - 1940), Έλληνας σμηναγός.

Φωτογραφίες

Σημειώσεις

^ a: «ΟΥΤΟĊ Ο ΘΕΙΟĊ ΚΑΙ ΙΕΡΟĊ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑĊ ΔΕΣΠΟΙΝΗĊ ΗΜΩΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑ ΑΕΙΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑĊ ΤΩΝ ΕΙĊΟΔΙΩΝ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ- ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟĊ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑĊ ΚΥΡΙΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΔΙΑ ΔΑΠΑΝΗ ΔΕ ΤΩΝ ΦΙΛΟΚΑΛΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΤΕ ΤΩΝ ΕΥĊΕΒΩΝ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΧΡΙĊΤΙΑΝΩΝ ΤΗĊ ΧΩΡΑĊ ΖΑΓΟΡΙΤΣΑΝΗĊ ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΥΠΟ ΜΑΣΤΟΡ ΖΙΩΠΙΑΝΙΩΤΕĊ. 1861 ΜΑΙΟΥ 10»

Παραπομπές

Διαβάστε επίσης

Ραϋμόνδος Αλβανός, Σλαβόφωνοι και πρόσφυγες. Κράτος και πολιτικές ταυτότητες στη Μακεδονία του Μεσοπολέμου, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2019. (κεφάλαιο: "Ντόπιοι και πρόσφυγες στη Βασιλειάδα Καστοριάς").

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς: Μονή Αγίας Παρασκευής Βασιλειάδας Φωτογραφίες Panoramio και χάρτης πλοήγησης Google Ιστολόγιο Πολιτιστικού Συλλόγου Βασιλειάδας Ιστολόγιο Ποδοσφαικού Σωματείου Εθνικός Βασιλειάδας

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Δελτίο Ειδήσεων: Εκδηλώσεις μνήμης πραγματοποιήθηκαν στη Βασιλειάδα Καστοριάς προς τιμήν του Υποσμηναγού ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΗ(Χρονολογία Παραγωγής/Πρώτης Εκπομπής: Κυριακή, 1 Νοεμβρίου 2009) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)