Η Ιερά Μονή Απεζανών είναι ενοριακή μονή της Κοινότητας Αντισκαρίου του Δήμου Φαιστού στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Καινούργιου του νομού Ηρακλείου.Βρίσκεται σε ωραία τοποθεσία στη δυτική πλευρά των Αστερουσίων ορέων, τιμωμένη στο όνομα του Αγίου Αντωνίου του Αγιοφαραγγίτη. Ο ναός είναι τρίκλιτος και το βόρειο κλίτος του είναι καθιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο, το μεσαίο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα και το νότιο στους Τρεις Ιεράρχες. Η μονή εορτάζει στις 17 Ιανουαρίου. Υπάγεται στον οικισμό Αντισκάρι του Δήμου Μοιρών και βρίσκεται σε υψόμετρο 440 μ. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 63,2 χλμ. Στη μονή σώζονται παλαιά ιερά άμφια, χρυσοί και ασημένιοι σταυροί, ευαγγέλια με χρυσοποίκιλτα καλύμματα και εγχάρακτες εικόνες και επιγραφές, άγια λείψανα 19 αγίων, μεταξύ των οποίων βρίσκεται και λείψανο του χεριού του Ιωάννη του Χρυσόστομου. Το 2001 απεγράφησαν 7 άτομα.

Ιστορικά στοιχεία

Σύμφωνα με την παράδοση, η θέση του μοναστηριού ήταν αρχικά στο Αγιοφάραγγο, νότια της Μονής Οδηγήτριας, όπου σώζεται ακόμη η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, ο οποίος είναι βυζαντινού ρυθμού με τρούλο, υπαγόμενη σήμερα στη Μονή Οδηγητρίας. Εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών κατά την εποχή εκείνη οι μοναχοί για να απαλλαγούν, παρέλαβαν την εικόνα του Αγίου Αντωνίου και τα σκεύη της Μονής και έφυγαν, ζητώντας άλλο, καταλληλότερο τόπο για την εγκατάσταση της νέας μονής. Το υποζύγιο που κουβαλούσε την εικόνα του αγίου, σταμάτησε στη θέση της σημερινής μονής και δεν ήθελε να προχωρήσει. Αυτό θεωρήθηκε ως θέληση του Αγίου να χτιστεί εκεί η νέα Μονή και ξεπέζεψαν εκεί. Από το γεγονός έλαβε το όνομα Απεζανές η μονή, επειδή εκεί επέζεψε ή απέζεψε ο Άγιος (από το πεζέφνω= αφιππεύω). Σύμφωνα με άλλη άποψη, η μονή ιδρύθηκε από τους αδερφούς Παπαδόπουλους, από τους οποίους ο Μάρκος, όπως είναι γνωστό, ίδρυσε το 1600 τη μονή Αρέτι στην επαρχία Μιραμπέλλου. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ιδρύθηκε παλαιότερα και αναφέρουν ως έτος ιδρύσεως το 1458. Αυτό είναι το πιθανότερο, όπως βεβαιώνεται από το Χρονικόν του Ιωάννου Δορυανού, ότι ο Δορυανός εκείνος χειροτονήθηκε μοναχός στη μονή του Αγίου Αντωνίου των Απεζωνών το 1566 (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας, έκδοση Ακαδημίας Αθηνών, Α΄, ιβ΄ και Κρητ. Χρονικά, ΙΓ΄, 62). Αναφέρεται επίσης η μονή στις επιστολές του Μελετίου Πηγά το 1581. Η μονή ήταν φρουριακή με είσοδο από βορρά, με επάλξεις, η οποία φρουρούνταν με κανόνι, και γι' αυτό οι Τούρκοι την έλεγαν Τοπλού Μοναστήρ όπως και τη μονή της Ακρωτηριανής, τη γνωστή σήμερα Μονή Τοπλού στη Σητεία. Κατά την Τουρκοκρατία οι μοναχοί καλλιεργούσαν τα γράμματα και η μονή είχε πλούσια βιβλιοθήκη με αρχαία χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής.

Βιβλιογραφία

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.